ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΧΩΡΙΣ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ

Γιῶργος Φαράκλας

Για το βιβλίο:

Ἄρης Στυλιανοῦ, Ὁ Σπινόζα καὶ ἡ δημοκρατία, Πόλις, Ἀθήνα 2016, σ. 214.

τχ. 137

 

Τὸ τελευταῖο βιβλίο τοῦ Ἄρη Στυλιανοῦ ἔχει παραπλανητικὸ τίτλο: Ὁ Σπινόζα καὶ ἡ δημοκρατία. Στὴν πραγματικότητα, τὸ θέμα του εἶναι πολλῶ μᾶλλον ἡ δημοκρατία, ἔτσι ὅπως γίνεται ἀντιληπτὴ ἀπὸ μιὰ ὁρισμένη ὀπτικὴ γωνία, τῆς ὁποίας κλασικὸς ἀντιπρόσωπος εἶναι ὁ Σπινόζα. Ἡ νεώτερη πολιτικὴ σκέψη ἔχει πράγματι ἀκολουθήσει δύο σχετικὰ διακριτοὺς τρόπους προσέγγισης τῆς πολιτείας. Ὁ ἕνας ἑστιάζει στὸ ὅτι ἡ πολιτεία εἶναι ἕνα συμβατικὸ φαινόμενο, ὁ ἄλλος στὸ ὅτι εἶναι ἕνα ἐγκόσμιο φαινόμενο.

Ὁ δεύτερος τρόπος προσέγγισης ἐνδιαφέρει προπάντων τὸν Στυλιανοῦ, κι ἂς ἔχει ἀφιερώσει ἕνα προηγούμενο βιβλίο του στὶς Θεωρίες τοῦ κοινωνικοῦ συμβολαίου ἀπὸ τὸν Γκρότιους στὸν Ρουσσὼ (Πόλις, Ἀθήνα 2006). Ἄλλωστε καὶ τὸ βιβλίο ἐκεῖνο κλείνει μὲ ἕνα πέμπτο κεφάλαιο ποὺ εἶναι ἀφιερωμένο στὸν Σπινόζα καὶ χαρακτηρίζεται ὡς «Παρέκβαση», γιατὶ ὁ Σπινόζα, ἀκριβῶς, εἶναι ἐκπρόσωπος τῆς ἄλλης προσέγγισης τοῦ πολιτικοῦ στὴν νεωτερικότητα, ἐκείνης ποὺ δὲν ἑστιάζει στὸ συμβατικό, νομικὸ ἐπίπεδο τῆς πολιτείας, καθὼς δὲν τὴν ἀντιλαμβάνεται ὡς ἂν νὰ προῆλθε ἀπὸ ἕνα κοινωνικὸ συμβόλαιο.

Ὁ πρῶτος τρόπος προσέγγισης τοῦ πολιτικοῦ φαινομένου στὴ νεωτερικότητα εἶναι αὐτὸς ποὺ ἑρμηνεύει τὴν πολιτεία μὲ βάση τὴν ἀντίθεση τοῦ νόμῳ καὶ τοῦ φύσει καὶ τὴν τοποθετεῖ ἀπὸ τὴ μεριὰ τοῦ νόμῳ, τοῦ θέσει, τοῦ συμβατικοῦ, τοῦ τεχνητοῦ, τοῦ κατασκευασμένου, τοῦ «πολιτισμικοῦ», σὲ ἀντίθεση μὲ τὸ φυσικό, τὸ αὐτοφυές, τὸ αὐθόρμητο. Ὁ δεύτερος τρόπος, ἀπὸ τὴ μεριά του, θεωρεῖ σημαντικότερο τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ νόμῳ εἶναι κάτι ποὺ συμβαίνει μέσα στὴ φύση, ὄχι σὲ κάποιον ἄλλον κόσμο, δηλαδὴ ὅτι ὁ ἄνθρωπος παραμένει ἕνα φυσικὸ ὄν, τὸ ὁποῖο ἔχει ἁπλῶς τὸ σπάνιο χάρισμα νὰ ἐπινοεῖ συμβάσεις, νὰ κατασκευάζει μὴ φυσικὰ πράγματα ποὺ ὡστόσο δὲν παραβιάζουν κανέναν φυσικὸ νόμο, νὰ οἰκοδομεῖ πολιτισμοὺς χωρὶς νὰ παύει νὰ ὑπάγεται στὴ φυσικὴ τάξη πραγμάτων.

Ἂν ἡ πρώτη προσέγγιση ἐπικεντρώνεται στὸν νόμο, στὸ κοινωνικὸ συμβόλαιο, στὴν ἔννοια τῆς δικαιοσύνης καὶ ἐπινοεῖ τὰ δικαιώματα –ἔννοια ἐν πολλοῖς ἄγνωστη στὴν ἀρχαία πολιτικὴ καὶ νομικὴ σκέψη–, ἡ δεύτερη δίνει ἔμφαση στὶς ἐπιθυμίες, στὰ συμφέροντα, στὶς τάξεις καὶ ἀναζητεῖ πάντα ποιό συμφέρον μπορεῖ νὰ φέρει καὶ νὰ πραγματώσει τὸ δέον. Σὲ ἀντίθεση μὲ τοὺς Ἀρχαίους, οἱ Νεώτεροι δὲν πιστεύουν πιὰ ὅτι γιὰ νὰ πραγματωθεῖ τὸ καλὸ στὸν κόσμο, ἀρκεῖ νὰ τὸ στηρίξουν οἱ ἄνθρωποι ποὺ τὸ ἀναγνωρίζουν. Ἡ νηφάλια καὶ πραγματολογικὰ ἔγκυρη ἀποτίμηση τῶν πραγμάτων δὲν δίνει τέτοιες ἐλπίδες στὸν νεώτερο θεωρητικὸ τῆς πολιτικῆς. Μποροῦμε ἴσως νὰ ποῦμε ὅτι ἡ δεύτερη αὐτὴ τάση στὴν νεώτερη πολιτικὴ φιλοσοφία ἐπινοεῖ τὴ θεωρία τῆς πολιτικῆς πρακτικῆς.

[…]

Ὁ Γιῶργος Φαράκλας διδάσκει πολιτική φιλοσοφία στὸ Τμῆμα Πολιτικῆς Ἐπιστήμης καὶ Ἱστορίας τοῦ Παντείου Πανεπιστημίου.

Δείτε Επίσης

Αφήστε μια απάντηση

IΔPYTHΣ Σταμάτης Χρυσολούρης

EKΔOTEΣ Νίκος Αλιβιζάτος, Γρηγόρης Ανανιάδης, Στέφανος Πεσμαζόγλου

ΣYNTAKTIKH EΠITPOΠH Έφη Αβδελά, Νίκος Αλιβιζάτος, Γρηγόρης Ανανιάδης, Νικόλας Βαγδούτης, Θανάσης Βαλαβανίδης, Οντέτ Βαρών Βασάρ, Λίνα Βεντούρα, Κώστας Βλασόπουλος, Κώστας Γαβρόγλου, Γιώργος Γιαννακόπουλος, Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Έλλη Δρούλια, Χάρης Εξερτζόγλου, Ελευθερία Ζέη, Όλγα Θεμελή, Βίκυ Ιακώβου, Γιώργος Ιωαννίδης, Γιώργος Καραβοκύρης, Αλέξανδρος Κεσσόπουλος, Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Λούση Κιουσοπούλου, Ηλίας Κούβελας, Μάκης Κουζέλης, Νίκος Κουραχάνης, Δημήτρης Κυρτάτας, Σαράντης Λώλος, Γιώργος Μαλάμης, Αχιλλέας Μητσός, Αλεξάνδρα Μπακαλάκη, Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Λάμπρος Μπαλτσιώτης, Ρίκα Μπενβενίστε, Βαγγέλης Μπιτσώρης, Στρατής Μπουρνάζος, Ανδρέας Πανταζόπουλος, Κατερίνα Ροζάκου, Άκης Παπαταξιάρχης, Στέφανος Πεσμαζόγλου, Ειρήνη Σκαλιώρα, Αθηνά Σκουλαρίκη, Γιάννης Σταυρακάκης, Κώστας Τσιαμπάος, Σάββας Τσιλένης, Δημήτρης Χριστόπουλος, Κώστας Χριστόπουλος, Θωμάς Ψήμμας.

ΓPAMMATEIA ΣYNTAΞHΣ Γρηγόρης Ανανιάδης, Βίκυ Ιακώβου, Αλέξανδρος Κεσσόπουλος, Γιώργος Μαλάμης, Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Στέφανος Πεσμαζόγλου, Σάββας Τσιλένης

KAΛΛITEXNIKH EΠIMEΛEIA Βουβούλα Σκούρα

ΔIEYΘYNTHΣ EKΔOΣHΣ Γιώργος Γουλάκος

ΔIOPΘΩΣH KEIMENΩN Αναστασία Λαμπροπούλου

HΛEKTPONIKH ΣEΛIΔOΠOIHΣH-ΦIΛMΣ Eκδόσεις νήσος, Σαρρή 14, 105 53 Αθήνα, τηλ.: 210.3250058

EKTYΠΩΣH Kωστόπουλος Γιώργος, Aκομινάτου 67-69, τηλ.: 210.8813.241

BIBΛIOΔEΣIA Βασ. & Ζαχ. Μπετσώρη O.Ε., Στ. Γονατά 13A, τηλ.: 210.5743.783

ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΕΙΣ

Εισάγετε το email σας για να ενημερώνεστε για τα νέα άρθρα