Ελένη Μπεζέ
τχ. 142
Οι σύγχρονες έρευνες συγκλίνουν στο συμπέρασμα πως η πλειονότητα των εβραϊκών περιουσιών που καταπατήθηκαν στην Ελλάδα στη διάρκεια της Κατοχής δεν αποδόθηκε ποτέ στους νόμιμους δικαιούχους της. Στο παρόν άρθρο επιχειρώ να διερευνήσω κατά πόσο την περίοδο που συμπίπτει με την περίοδο διοίκησης της Θεσσαλονίκης από τις δυνάμεις του ΕΑΜ υπήρξε μια διαφορετική προσέγγιση του προβλήματος της αποκατάστασης των Εβραίων. Ειδικότερα εξετάζω ορισμένες περιπτώσεις διεκδίκησης περιουσιακών στοιχείων από Εβραίους επιζώντες το χρονικό διάστημα από τις αρχές Νοεμβρίου του 1944 έως τα μέσα Ιανουαρίου του 1945, το διάστημα δηλαδή που ακολουθεί την αποχώρηση των δυνάμεων Κατοχής και συμπίπτει με την περίοδο που η ουσιαστική άσκηση εξουσίας βρίσκεται στα χέρια του ΕΑΜ, αλλά και την περίοδο επιστροφής των πρώτων Εβραίων διασωθέντων. Οι περιπτώσεις που εξετάζονται έχουν επιλεγεί ως αντιπροσωπευτικό δείγμα ενός αρχειακού υλικού εκ των πραγμάτων περιορισμένου, καθώς αφενός αφορά ένα σύντομο χρονικό διάστημα και αφετέρου τους λιγοστούς Εβραίους που βρίσκονται στην πόλη και διεκδικούν τις περιουσίες τους. Κύριες πηγές αποτελούν το κατοχικό και κυρίως μεταπολεμικό αρχείο της Υπηρεσίας Διαχειρίσεως Ισραηλιτικών Περιουσιών (ΥΔΙΠ), που απόκειται στο Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος (ΚΙΣΕ), και το Ιστορικό Αρχείο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης (ΙΑΙΚΘ). Επίσης, προσωπικά αρχεία και μαρτυρίες επιζώντων. Οι εν λόγω πηγές μάς επιτρέπουν να διερευνήσουμε τον τρόπο με τον οποίο το ΕΑΜ επιχείρησε να διαχειριστεί το πρόβλημα των εβραϊκών περιουσιών στη Θεσσαλονίκη, καθώς και τις επαφές μεταξύ εκπροσώπων της εαμικής εξουσίας και εκπροσώπων της υπό ανασυγκρότηση εβραϊκής κοινότητας. Τέλος, μας επιτρέπουν να αφουγκραστούμε τις εντάσεις που προκύπτουν μεταξύ των Εβραίων που διεκδικούν τις περιουσίες τους και των διαχειριστών των περιουσιών αυτών (μεσεγγυούχοι). Το αρχειακό υλικό συμπληρώνει μία από τις πρώτες γραπτές αναφορές στην επιστροφή από τον τραπεζίτη, ιστορικό της Θεσσαλονίκης και χρονικογράφο της καταστροφής των Εβραίων της χώρας Ιωσήφ Νεχαμά. Τέλος, πηγές αποτελούν τα δημοσιεύματα στον ελληνικό και ελληνο-εβραϊκό Τύπο, που επιτρέπουν να ανασυνθέσουμε το κλίμα της εποχής.
Στις 30 Οκτωβρίου 1944, τμήματα του ΕΛΑΣ εισήλθαν στην άδεια από Γερμανούς Θεσσαλονίκη. Ανάμεσα στο πλήθος που κατέκλυσε τους δρόμους ίσως βρίσκονταν και κάποιοι απ’ τους ελάχιστους Εβραίους που είχαν παραμείνει στην πόλη, κυρίως παντρεμένοι με χριστιανούς και χριστιανές. Λίγες μέρες αργότερα, επέστρεψαν οι πρώτοι από εκείνους που είχαν καταφέρει να σωθούν κρυμμένοι στην ύπαιθρο – συχνά με τη βοήθεια της Αντίστασης, στην οποία πολλοί από αυτούς συμμετείχαν ενεργά. Στο In Memoriam ο Ιωσήφ Νεχαμά (γεν. 1880) δίνει, εκτός των άλλων, και μια περιγραφή της συναισθηματικής κατάστασης των πρώτων που επέστρεψαν.
[…]
Η Ελένη Μπεζέ είναι υποψήφια διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
