Αθηνά Συριάτου
τχ. 128-129, σ. 120-130
Μπορούμε να ασκήσουμε κριτική σε εκείνους που υπήρξαν κάποτε τα είδωλά μας; Κι ακόμα περισσότερο, μπορεί ο ενθουσιασμός μας για το δικό μας καινούριο να μην υποτιμήσει το παλιό πάνω στο οποίο στηρίχτηκε; Στο πρόσφατο συνέδριο για την Ιστορία μετά τον Hobsbawm, που έγινε στο Λονδίνο από 29 Απριλίου έως 1 Μαΐου 2014, οι οργανωτές έθεσαν τον φιλόδοξο στόχο να κάνουν ένα συνέδριο, όπου ο ίδιος ο Hobsbawm θα ήθελε να συμμετάσχει. Απέφυγαν να στήσουν μια αγιογραφία του και κάλεσαν μερικούς από τους σημαντικότερους ιστορικούς της βρετανικής, ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ιστορίας, όχι τόσο για να αναμετρηθούν με την ιστορία που έγραψε ο Hobsbawm, αλλά περισσότερο για να αναδείξουν the state of the art της ιστορίας που γράφεται σήμερα. Οραματίστηκαν, δηλαδή, ένα συνέδριο που θα αναδεικνύει τις κυριότερες συζητήσεις, τα επιχειρήματα και τον αναλυτικό λόγο της ιστορίας που γράφεται σήμερα στη Βρετανία και γενικότερα στον αγγλοσαξωνικό κυρίως κόσμο. Ωστόσο, οι περισσότεροι ομιλητές επιδίωξαν, στην αρχή τουλάχιστον της ομιλίας τους, να αναφερθούν προσωπικά στη σχέση τους με τον Hobsbawm, είτε με τον ίδιο είτε με τα κείμενά του, ενώ η συντριπτική πλειονότητα διάλεξε στη συνέχεια να αντιπαρατεθεί κριτικά μαζί του, παρουσιάζοντας τη δική τους έρευνα. Η κριτική τους εστιαζόταν σε πτυχές όλων των γνωστών του έργων, από τα μικρότερα έως τα μεγαλύτερα, άλλοτε εκτιμώντας το γεγονός ότι ο Hobsbawm μαζί με τους μαρξιστές ιστορικούς υπήρξαν πρωτοπόροι στη μελέτη της κοινωνικής ιστορίας και άλλοτε απορρίπτοντας συνολικά το έργο του, προβάλλοντας τις νέες εξελίξεις στις ιστορικές μεθόδους. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ακολούθησαν τα λόγια του Hobsbawm σε ένα γνωστό του άρθρο, όπου παρότρυνε τους ιστορικούς να ονειρευτούν το μέλλον και πιο συγκεκριμένα το μέλλον της ιστορίας πέρα από τα δεσμά του παρελθόντος, όσο πολύτιμα κι αν ήταν αυτά. Στις περισσότερες περιπτώσεις η κριτική αυτή δεν είχε στόχο την υποτίμηση του έργου του –αν και εκφράστηκαν στο συνέδριο και αυτές οι απόψεις– όσο η επισήμανση των πτυχών της ιστορικής πραγματικότητας που ο Hobsbawm δεν συμπεριέλαβε στο έργο του.
Η μαρξιστική καταγωγή
Στην εναρκτήρια ομιλία του, τη μόνη που εστιάστηκε αποκλειστικά στην πορεία του Hobsbawm ως ιστορικού, ο Mark Mazower ανέδειξε τους τρόπους με τους οποίους ο Hobsbawm υπήρξε για περισσότερα από πενήντα χρόνια στο επίκεντρο πολλών ιστορικών συζητήσεων, εισάγοντας στην αυτάρεσκη, και περίκλειστη ακαδημαϊκά, Βρετανία της δεκαετίας του 1950 πολλά καινά δαιμόνια. Με τη ζωή και τη διανοητική εξέλιξη του Hobsbawm, ο Mazower θέλησε να στοχαστεί πάνω στις βαθιές αλλαγές που έχουν γίνει από τα μέσα του 20ού αιώνα στους τρόπους με τους οποίους ερευνούμε, μελετάμε, στοχαζόμαστε σχετικά με το παρελθόν. Ανέδειξε την επιμονή τού Hobsbawm για την ανάπτυξη δεσμών με τους ιστορικούς της Γαλλίας, ιδιαίτερα με τον Fernand Braudel και τη σχολή των Annales, δεσμοί οι οποίοι συνέδεσαν ιστορικά τα δύο περιοδικά που άσκησαν τη μεγαλύτερη επιρροή στη σύγχρονη ιστοριογραφία από τα μέσα του 20ού αιώνα, τα Annales και το Past & Present, και συνέβαλαν στη μεταμόρφωση της μεταπολεμικής ιστορικής συνείδησης.
Ο ομιλητής τόνισε ότι ο Hobsbawm κατάφερε να γίνει, κατά κάποιον τρόπο, ένας «πράκτορας της διανόησης», δημιουργώντας ένα δίκτυο επικοινωνίας, όπου ιστορικοί και άλλοι κοινωνικοί επιστήμονες από τη Βρετανία, όπως ο E. P. Thompson, ήρθαν σε επαφή με γάλλους ιστορικούς και κοινωνικούς επιστήμονες, όπως ο P. Bourdieu, ο L. Ladurie, η Michelle Perrot, για να συζητήσουν, στις διάσημες πια διεθνείς συναντήσεις στρογγυλής τράπεζας στο Maison des Hautes Études, τα όρια του μαρξισμού ως μεθόδου ανάλυσης (άλλωστε δεν ήταν όλοι μαρξιστές), θέματα σχετικά με την ιστορία της εργασίας, την αστική και την μικροαστική τάξη, ακόμα και την κοινωνική ιστορία της τέχνης, σε ένα συγκριτικό διεπιστημονικό πλαίσιο που ξέφευγε από τα ευρωπαϊκά όρια και συμπεριλάμβανε τον υπόλοιπο κόσμο. Νέες αναζητήσεις σε παλιότερες διαμάχες σχετικά με την κρίση του 17ου αιώνα και τη μετάβαση από τον φεουδαλισμό στον καπιταλισμό ανέδειξαν νέες διαστάσεις της ιστορίας, όπου η μέθοδος θριάμβευσε πάνω στην ιδεολογία και σμιλεύτηκαν νέοι δρόμοι στην ιστορική έρευνα.
Η Αθηνά Συριάτου διδάσκει νεότερη και σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
