Νίκος Κ. Αλιβιζάτος
τχ. 142
Οι Μεταμορφώσεις του Αλάριχου πρωτοκυκλοφόρησαν τον Δεκέμβριο του 1971, σε επιμέλεια του ίδιου του Ρόδη Ρούφου. Είναι μια συλλογή από πολιτικά κείμενα –δοκίμια, άρθρα και βιβλιοκρισίες– τα περισσότερα γραμμένα πριν από την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας (Μέρος Α΄: Παιχνίδια του ελεύθερου λόγου, 1955-1966) και τα υπόλοιπα μετά το 1970, όταν ο ίδιος και αρκετοί ακόμη συγγραφείς της γενιάς του, με επικεφαλής τον Γιώργο Σεφέρη, αποφάσισαν, ύστερα από την άρση της προληπτικής λογοκρισίας, να δημοσιεύουν ξανά γραπτά τους (Μέρος Β΄: Γύρω σ’ εκείνο που χάθηκε, 1970-1971).
Την ίδια ακριβώς περίοδο (Δεκέμβριος 1971), ο Ρόδης Ρούφος επανεξέδωσε, στον Κέδρο αυτήν τη φορά, σε έναν τόμο το Χρονικό μιας σταυροφορίας, δηλαδή το πρώτο μυθιστόρημά του, που είχε κυκλοφορήσει για πρώτη φορά σε τρία ξεχωριστά βιβλία στη δεκαετία του 1950. Στην έκδοση αυτή, με «λίγες συντομεύσεις» και «φραστικές διορθώσεις», όπως ο ίδιος διευκρίνιζε, ο συγγραφέας προέτασσε έναν σημαντικό πρόλογο, με έντονα αυτοκριτικό τόνο, για το πρώτο ιδίως βιβλίο του Χρονικού, τη σφοδρά αντικομμουνιστική Ρίζα του μύθου. Μεταξύ άλλων έγραφε ότι όταν είχε πρωτοεκδοθεί το βιβλίο, το 1954:
Η οργή και η πικρία μου ήταν ακόμη νωπές. Μόνο λίγο λίγο, προχωρώντας, κατόρθωσα να ξεπεράσω την ίδια μου την εμπάθεια… Τότε μπόρεσα να δείξω χωρίς δισταγμό όλες τις αδυναμίες και τις βρωμιές του δικού μου στρατοπέδου και να παινέψω ειλικρινά όσα εύρισκα αξιοθαύμαστα στους αντιπάλους.
Αμέσως μετά παραδεχόταν ότι μερικές σελίδες του Χρονικού:
Σήμερα μ’ ενοχλούν. Επειδή όμως δεν αντιπροσωπεύουν μόνο λογοτεχνία, αλλά και μια μαρτυρία για την τότε ιδεολογική τοποθέτηση του συγγραφέα και μερικών άλλων, έκρινα ότι η αλλαγή τους θα αποτελούσε άνανδρη παραχάραξη. Η αληθινή ωριμότητα δεν συνεπάγεται απόκρυψη ή αποκήρυξη της άγουρης σκληράδας που προηγήθηκε· μονάχα το ξεπέρασμά της.
Για να προσθέσει ευθύς αμέσως τα εξής συγκλονιστικά:
Το παρελθόν δεν αλλάζει, μπορεί ν’ αλλάξει όμως ο τρόπος που το βλέπουμε. Καιρός να το δούμε με νηφάλια, κριτική ματιά – και, όσο γίνεται, με διάθεση κατανόησης και συγγνώμης για τα σφάλματα, ακόμη και για τα εγκλήματα που όλοι κάναμε […].
Τη στιγμή που έγραφε τις γραμμές αυτές, το φθινόπωρο του 1971, ο Ρούφος είχε χτυπηθεί από τον καρκίνο. Δεν γνωρίζω πόσο σοβαρή ήταν η κατάστασή του ούτε αν ο ίδιος προαισθανόταν το τέλος του, που δεν άργησε να έρθει, λίγους μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του 1972. Αν κρίνω πάντως από τις ιδιόχειρες αφιερώσεις που υπέγραφε στα αντίτυπα του Χρονικού και των Μεταμορφώσεων που δώρισε στα παιδιά του και σε μερικούς νεότερους φίλους του, που είχαν γοητευθεί από τον μαρξισμό –τέτοιος ήταν και ο υπογράφων–, θα πρέπει να έβλεπε τα κείμενα αυτά ως ένα είδος πολιτικής διαθήκης:
Στον Νίκο Αλιβιζάτο, με τις καλύτερες ευχές για το 1972 –
και να φυλάγεται από τον «Αλάριχο»,
ό,τι χρώμα κι αν είναι ντυμένος!
[…]
O Νίκος Κ. Αλιβιζάτος είναι ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή Αθηνών.