Αλεξάνδρα Ιωαννίδου
τχ. 143-144
Μοιάζει απίστευτο, ωστόσο η σύγχρονη πολιτική ομηρία που σχετίζεται με το νεότερο «μακεδονικό ζήτημα» έκλεισε ήδη ένα τέταρτο του αιώνα. Το ζήτημα του ονόματος της γειτονικής χώρας με τη σημερινή του προβληματική προέκυψε ως αντικείμενο δημόσιου διαλόγου στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, με σαφείς χειρισμούς πολιτικών που απέβλεπαν σε εσωτερικά οφέλη πιότερο παρά σε μια σώφρονα εξωτερική πολιτική, και με αφορμή την ίδρυση της ανεξάρτητης Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Από τότε έως σήμερα, το θέμα αυτό με συνέπεια εντάσσεται στα λεγόμενα «εθνικά ζητήματα», για τα οποία ένας φοβικός αυτοματισμός απαιτεί «εθνική συναίνεση».
Τα «εθνικά θέματα», που αποτέλεσαν πρόσχημα για πάσης φύσεως ετερόκλητες συμμαχίες, όχι μόνο καλλιέργησαν και ενίσχυσαν περαιτέρω το αίσθημα εθνικής υπεροχής με φυλετικά, κατ’ ουσίαν, επιχειρήματα, αλλά δημιούργησαν και μια περιοχή θέσφατου, ένα πεδίο σιωπής και απώθησης, συχνά βίαιης, της οποιασδήποτε διαφοροποίησης. Στο όνομα μιας αυθαίρετης, συχνά τιμωρητικής «εθνικής ορθότητας», επιχειρείται η φίμωση κάθε διαφορετικής τοποθέτησης και εντέλει του ίδιου του διαλόγου και της έρευνας.
Στις αρχές του 1990 επιβεβαιώθηκαν οι ολέθριες συνέπειες μιας παιδείας επικεντρωμένης στην ιδέα της ανωτερότητας του κατατρεγμένου έθνους, που αδιάσπαστο στη συνέχειά του αντιμετωπίζει –ενωμένο– τον φθόνο των γειτόνων και εχθρών του. Η στρεβλή αντίληψη για την εθνική παιδεία ως μέσο διάπλασης εθνοπατριωτικών συνειδήσεων οδηγεί ακόμα και στην υιοθέτηση από τα εκπαιδευτικά βιβλία όχι μόνο μονομερούς στάσης, αλλά και απροκάλυπτων ψεμάτων, ενώ ανέχεται αλλά και καλλιεργεί τις ακραίες εθνικιστικές εκφάνσεις ως ένα είδος σαφώς επιθετικού και άκρως ανησυχητικού «πατριωτικού ενθουσιασμού» ανάμεσα σε μαθητές του γυμνασίου και του λυκείου.
Πέρα όμως από το σχολικό περιβάλλον, σε σχέση με το μακεδονικό ζήτημα, στα διάφορα στάδια της εξέλιξής του τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, τείνει να παγιωθεί μια παράδοση αυτοδίκαιης κατάργησης της ελευθερίας του λόγου και στα πανεπιστήμια. Η ελευθερία της έρευνας και της διδασκαλίας είναι στην Ελλάδα συνταγματικά κατοχυρωμένη. Η σχετική συζήτηση, όμως, παρά αυτή την ανώτατη νομική κατοχύρωση, δεν παύει ξανά και ξανά να αμφισβητεί το δικαίωμα των πανεπιστημιακών καθηγητών να εκφράσουν απόψεις αντίθετες προς τις «εθνικές ευαισθησίες» συγκεκριμένων πολιτικών και ιδεολογικών κύκλων.
Τη σχετική με το Μακεδονικό ζήτημα λογοκριτική αρμοδιότητα της ελεύθερης ακαδημαϊκής τοποθέτησης φαίνεται πως την έχουν σαφώς αναλάβει, δυστυχώς με την ανοχή και ενίοτε τη συναίνεση των κυβερνήσεων, όχι μόνο ο ακροδεξιός χώρος ή και παρακρατικά κέντρα με ακραίες ιδεολογικές απολήξεις, αλλά και κρατικοί και ακαδημαϊκοί φορείς.
[…]
Η Αλεξάνδρα Ιωαννίδου είναι σλαβολόγος, αναπληρώτρια καθηγήτρια Τμήματος Ρωσικής Γλώσσας, Φιλολογίας και Σλαβικών Σπουδών στο ΕΚΠΑ.
