Χάρης Παπαχαραλάμπους
Για το βιβλίο: Gayatri Chakravorty Spivak, Μπορούν οι υποτελείς να ομιλούν;, μτφρ. Χλόη Κολύρη / Παναγιώτης Τριτσιμπίδας, Επέκεινα, Τρίκαλα 2017, 128 σ. [1]
τχ. 142
Το μικρό αλλά περιεκτικό πόνημα της Gayatri Chakravorty Spivak που μας χαρίζουν και στα Ελληνικά πλέον οι εκδόσεις Επέκεινα, στην εξαιρετική μετάφραση των Κολύρη και Τριτσιμπίδα [2] είναι ό,τι κατέστησε την Ινδή φιλόσοφο ευρύτερα γνωστή και την καθιέρωσε στις σπουδές για τους υποτελείς ως ξεχωριστό τομέα του επιστητού.
Το μικρό αυτό βιβλίο ερμηνεύτηκε ως (και είναι!) μια επίθεση στον ευρωκεντρισμό του μεταδομισμού και ειδικότερα της δυτικής ριζοσπαστικής σκέψης, όπως αυτή εκφράστηκε από στοχαστές όπως ο Michel Foucault και ο Gilles Deleuze. Ο πρώτος δέχεται την κριτική της Spivak ως γεννήτορας της επικέντρωσης στην επιθυμία, επιθυμία που ανασυστήνει το υποκείμενο που δεν λαθεύει, δεν έχει «ψευδή συνείδηση» και κυριαρχεί (πέραν της καταστολής) στο πλαίσιο ενός ηλιοκεντρισμού της θεωρίας, όπου ελλείψεις και ασύμπτωτα περιθωριοποιούνται. «Το υποκείμενο Ευρώπη έχει παραχθεί» θα γράψει η φιλόσοφος (σ. 25-26). Αλλά και ο δεύτερος, ο Deleuze, είναι προνομιακός της στόχος. Η επίκλησή του των εργατικών αγώνων στηλιτεύεται ως άγνοια της ανισομερούς οικονομικής ανάπτυξης του διεθνούς καπιταλισμού και του ρόλου των ιδεολογικών μηχανισμών μαζικής χειραγώγησης εντός και εκτός Δύσης (σ. 20). Ο «Τρίτος Κόσμος» επανεισάγεται ως συμπλήρωμα του «Πρώτου» σε ένα δυαδικό σχήμα στους Foucault και Deleuze: οι μετανάστες ως εισερχόμενοι στη Δύση σύμμαχοι ενός ευρωπαϊκού συνειδητού συλλογικού υποκειμένου στον Deleuze ή οι περιθωριακοί της Δύσης ως τέτοιοι σύμμαχοι στον Foucault. Η Ευρώπη παραμένει το ασφαλές πλαίσιο τόσο της συμπερίληψης του τριτοκοσμικού υπό το πρίσμα της θεωρίας της πάλης των τάξεων όσο και της διεύρυνσης της τελευταίας ώστε να περιλάβει και την αντίσταση στην καταπίεση των ευάλωτων ή αποκλεισμένων (σ. 68-70).
[…]
O Χάρης Παπαχαραλάμπους είναι αναπληρωτής καθηγητής Ποινικού Δικαίου και Φιλοσοφίας Δικαίου στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου (UCY).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Επεξεργασμένη μορφή της παρουσίασης του βιβλίου της Spivak, Μπορούν οι υποτελείς να ομιλούν;, Βιβλιοπωλείο «Επί Λέξει», Αθήνα 5/3/2018.
2. Η Χλόη Κολύρη προλογίζει επιπλέον με εξαιρετικά εύληπτο και διεισδυτικό τρόπο αυτό το δύσκολο κείμενο, αυτ., σ. 9-13.