Σάββας Ε. Τσιλένης
τχ. 145-146
Την δε 11ην Απριλίου 1918 σταμάτησε το φρούριον Τσακμάκ του Καρς το κανονίδι του. Διετάχθη το Ελληνικόν Σύνταγμα να παραλάβη το φρούριον Καρς από τους εγκαταλείποντας αυτό Αρμενείς. Είναι 3 μ.μ., τα Αρμενικά στρατεύματα κατέρχονται από το οχυρό Τσακμάκ, το εγκαταλείπουν. Εμείς δε κατά λόχους προχωρούμεν… Βράδυασε, η πόλις άδειασε από τον πληθυσμόν της. Φωτιές αναπήδησαν εδώ και κει εις τα σπίτια της πόλεως. Οι κάτοικοι, κατά μεγάλην πλεοψηφίαν Αρμενείς, παρέδωσαν τα σπίτια των στις φλόγες. Δεν ήθελαν αι περιουσίαι των να πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Σε λίγο η πόλις καίονταν. Οι φωτιές αγκάλιασαν και τας κυριωτέρας οδούς της πόλεως Λορίς, Μελικόβσκαγια, Αλεξαντρόβσκαγια, Μιχαηλόβσκαγια, και Γκουμπερνατόρσκαγια ως και μέρος της αγοράς και των στρατώνων.
Σχετικά με την επαρχία του Καρς
Ο νομός του Καρς βρίσκεται στα αρμενοτουρκικά σύνορα του Καυκάσου σε υψόμετρο 1.848 μ. στο οροπέδιο του Σιράγ (Şirak ή Şüregel ovası) και θεωρείται από τις ψυχρότερες περιοχές της χώρας, όπου τον χειμώνα η θερμοκρασία φθάνει στους -30ºC – έχει παρατηρηθεί και -39,6ºC. Τον Ιανουάριο, ο μέσος όρος είναι -12ºC, ενώ το καλοκαίρι μπορεί να φθάσει τους 30ºC – ο μέσος όρος του Ιουλίου είναι 17,3ºC. Βόρεια βρίσκεται ο νομός του Αρνταχάν, που παλαιότερα ήταν υποδιοίκηση του Επαρχείου του Καρς, δυτικά το Ερζουρούμ (Erzurum), νοτιοδυτικά το Άγρι (Ağrı), νοτιοανατολικά το Ιγντίρ (Iğdır) και, τέλος, στην ανατολική πλευρά η μεθόριος με την Αρμενία. Πριν από έναν αιώνα, η ιστορία της περιοχής ήταν ταραγμένη λόγω της μεθοριακής θέσης της, στις νοτιοδυτικές υπώρειες του Καυκάσου. Από το 1920 ανήκει στα εδάφη της Τουρκίας, σύμφωνα με τη Συνθήκη της Μόσχας στις 16/3/1921 μεταξύ ΕΣΣΔ και κυβέρνησης του Μουσταφά Κεμάλ, αφού είχε καταληφθεί στις 30/9/1920 από τις δυνάμεις του στρατηγού Καζίμ Καραμπεκίρ, που νίκησε τους Αρμενίους, οι οποίοι κατείχαν την πόλη από τον Μάιο του 1919, ως τμήμα της Αρμενικής Δημοκρατίας.
Οι Ρώσοι κατείχαν όλη την επαρχία του Καρς από το 1878 έως το 1918 μετά τον πόλεμο του 1877-78, όμως με την Οκτωβριανή Επανάσταση και την υποχώρηση του τσαρικού στρατού, με τη Συνθήκη του Μπρεστ Λίτοφσκ, η επαρχία παραχωρήθηκε στην Τουρκία, αλλά καταλείφθηκε από τους Αρμενίους. Ωστόσο από την 1/12/1918 έως και τις 14/4/1919, η κυριαρχία ανήκει στην τοπική «Εθνική Βουλή» που συγκροτούν οι εθνότητες της περιοχής και ονομάζεται «Δημοκρατική Κυβέρνηση του Νοτιοδυτικού Καυκάσου», όπου μεταξύ των 70 εκπροσώπων υπάρχουν 60 μουσουλμάνοι, 3 Έλληνες και 1 Ρώσος Μολοκάνος. Οι Μολοκάνοι αποτελούν αίρεση της Ρωσικής Εκκλησίας και ζούσαν στην περιοχή της υποδιοίκησης Σελίμ, μέχρι και σήμερα, το δε κράτος «Δημοκρατία του Νοτιοδυτικού Καυκάσου (Cenub-i Garbi Kafkas Cumhuriyeti)».
[…]
Ο Σάββας Ε. Τσιλένης είναι διδάκτωρ αρχιτέκτονας πολεοδόμος.
