Βασίλης Κάλφας
τχ. 134-135
Το 2008 ξεκίνησε μια φιλόδοξη προσπάθεια να εκδοθούν τα Άπαντα του Αριστοτέλη σε νεοελληνική μετάφραση. Συγκροτήθηκε μια ομάδα 20 μελετητών, ειδικών στην αρχαία φιλοσοφία, η οποία έκτοτε λειτουργεί ως διαρκές σεμινάριο. Η έκδοση θα ολοκληρωθεί σε 21 τόμους. Έχουμε φθάσει στο 1/3 της διαδρομής.
Ακολουθώντας τον Charles Haskins, οι ιστορικοί του Μεσαίωνα καθιέρωσαν τον όρο «Αναγέννηση του 12ου αιώνα» για να περιγράψουν ένα σύνολο κοινωνικών και διανοητικών ανατροπών που άλλαξαν την εικόνα της λατινικής Δύσης. Κεντρικό ρόλο στις αλλαγές αυτές έπαιξαν οι μεταφράσεις, από τα αραβικά στα λατινικά, ενός σημαντικού μέρους της αρχαιοελληνικής φιλοσοφικής και επιστημονικής γραμματείας, που πραγματοποιούνται στο προσφάτως καταληφθέν από τους χριστιανούς Τολέδο, μετά από πέντε αιώνες αραβικής κατοχής. Ο 12ος αιώνας αποκαλείται άλλωστε στην ιστορία της λατινικής Δύσης και ως ο αιώνας των μεταφράσεων.
Όταν λοιπόν ο Γεράρδος από την Κρεμόνα (1114-1187), ο σπουδαιότερος μεταφραστής του Αριστοτέλη στα λατινικά, εγκαταλείπει τη γενέτειρά του πόλη για να μεταβεί στο Τολέδο, συμμετέχει σε ένα ρεύμα που έφερε στην Ισπανία διψασμένους για γνώση ανθρώπους από κάθε απομακρυσμένη γωνιά της μεσαιωνικής Ευρώπης. Ο Γεράρδος αναζητεί πρόσβαση στο κείμενο της Αλμαγέστης (η αραβική ονομασία της Μεγάλης Συντάξεως) του Πτολεμαίου, της βίβλου της αρχαίας ελληνικής αστρονομίας. Θα βρει το έργο στις αραβικές βιβλιοθήκες του Τολέδο. Και θα χρειαστεί να μάθει αραβικά για να αφιερωθεί, στη συνέχεια, στο εκτεταμένο μεταφραστικό του έργο, που περιλαμβάνει, εκτός από την Αλμαγέστη, 70 τουλάχιστον άλλα έργα: τα Φυσικά, το Περί Ουρανού, το Περί Γενέσεως και Φθοράς, τα Μετεωρολογικά και τα Ύστερα Αναλυτικά του Αριστοτέλη, τα Στοιχεία του Ευκλείδη, την Άλγεβρα του Αλ-Κβαρισμί, πολλά έργα του Γαληνού, τον Κανόνα του Αβικένα και το αραβικό Βιβλίο των Διαιρέσεων του Ραζή.
Οι μεταφράσεις των ελληνικών κειμένων δεν γίνονταν απευθείας από τα ελληνικά, αφού ελάχιστοι Δυτικοί γνώριζαν ελληνικά εκείνη την εποχή. Πιο απλή φαινόταν η δίοδος μέσω των αραβικών μεταφράσεων. Έτσι από δεύτερο χέρι (ή και από τρίτο πολλές φορές, όταν οι μεταφραστές ζητούσαν τη βοήθεια των γλωσσομαθών Εβραίων του Τολέδο), έγινε για πρώτη φορά γνωστός στη Δύση ένας θησαυρός γνώσεων. Σε αυτό το κύμα των μεταφράσεων ο Αριστοτέλης είχε την τιμητική του. Στο τέλος του 12ου αιώνα όλα τα βασικά έργα του Αριστοτέλη ήταν πλέον μεταφρασμένα στα λατινικά.
[…]
Ο Βασίλης Κάλφας διδάσκει φιλοσοφία στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει μεταφράσει το Περί Γενέσεως και Φθοράς, καθώς και τα Φυσικά
