«ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ» ΤΟΝ ΣΩΡΡΑ: «ΘΕΩΡΙΕΣ ΣΥΝΩΜΟΣΙΑΣ» ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Θεόδωρος Ρακόπουλος

τχ. 136

 

«Πολιτισμός» παράνοιας;

Ανάμεσα στις σχετικά πρόσφατες αφηγήσεις περί «θεωριών συνωμοσίας» συναντάμε τη συμμαχία μιας μυστικής λέσχης, των δυνάμεων «Έψιλον», που συνωμοτούν εναντίον των εχθρών της Ελλάδας. Το πρόσφατο ενδιαφέρον για το κίνημα του Αρτέμη Σώρρα, το οποίο σαρώνει εδώ και καιρό τα πρωτοσέλιδα του εγχώριου τύπου, συνδέεται με τέτοιου είδους «θετικά» κατορθώματα, οι φορείς των οποίων καυχιούνται ότι είναι «πρωτότυπα». Είναι όμως;

Η δυσπιστία και η καχυποψία έχουν επανειλημμένως ταυτοποιηθεί ως ένα είδος πολιτισμικής διεργασίας, που ανιχνεύεται στον τρόπο με τον οποίο οι Έλληνες αντιλαμβάνονται την ιστορία, το μέλλον και την ετερότητα. Οι ανθρωπολόγοι συχνά αντιμετωπίζουν την «ελληνική» συνωμοσιολογία σαν αποτέλεσμα άνισων συσχετισμών δυνάμεων, όπως αντιμετωπίζουν γενικότερα τις θεωρίες συνωμοσίας. Αποφεύγοντας να υποβιβάσουν τη συνωμοσία σε παράνοια, οι ανθρωπολόγοι συχνά επισημαίνουν ότι η δημιουργική και ευρηματική καχυποψία είναι, ουσιαστικά, αποτέλεσμα της νεωτερικής σκέψης του Διαφωτισμού, ή ότι η ίδια η συνωμοσία ως γνωστική κατηγορία είναι απόρροια των σχέσεων εξουσίας-γνώσης.

Τέτοιες σχέσεις, ενδεχομένως να έχουν τροφοδοτήσει μια αναλυτική τάση, η οποία έκανε τα πρώτα της βήματα στην πολιτική επιστήμη στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και έχει ακόμη απήχηση. Σύμφωνα με την τάση αυτή, οι θεωρίες συνωμοσίας έχουν τις ρίζες τους και αναπτύσσονται μέσα σε μια πολιτική κουλτούρα παράνοιας. Η παράνοια ταυτίζεται εδώ ιστορικά με το «συγκινησιακό θυμικό» (emotional animus) μιας ριζοσπαστικά αντιδραστικής Δεξιάς. Το κύριο χαρακτηριστικό που της αποδίδεται, μαζί με τον ρατσισμό, είναι η ικανότητά της να προσδίδει νοητική αναγνωσιμότητα σε έναν ολοένα πιο σύνθετο κόσμο.

Οι ανθρωπολογικές εργασίες υπογραμμίζουν την ιδέα ενός «πολιτισμού καχυποψίας», αν και ο εν λόγω επιστημονικός κλάδος έχει φροντίσει να τραβήξει μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην ιδέα του πανικού και της παράνοιας. Ταυτόχρονα ανιστορικές και αντιιστορικές, οι θεωρίες συνωμοσίας είναι σε γενικές γραμμές ριζωμένες σε μια οργανωμένη έννοια αντίστασης στη «Νέα Παγκόσμια Τάξη Πραγμάτων». Ο George Marcus υποδεικνύει με εξαιρετικό τρόπο, πώς η πλαισιοθέτηση αυτής της «παράνοιας» εντάσσεται, με μεγάλη άνεση, στις ευρύτερες δομές της σύγχρονης λογικής μας.

Η ιδέα ότι οι αξιώσεις διαφάνειας, σε μια εποχή βαθιάς αδιαφάνειας της εξουσίας, οδηγούν στη συνωμοσιολογία, θέτει ένα πλαισιοθετημένο και πολιτικό εμπόδιο στην εξέταση της συνωμοσιολογικής σκέψης: η διαφάνεια πρέπει να εξακολουθήσει να περικλείεται με όρους μυστικότητας, συνωμοσίας και εκλογίκευσης εντός της δημοκρατίας και της ηθικής της. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ανακύπτει ως μηχανισμός αμφισβήτησης, ως προϊόν των σύγχρονων «καθαρών, διαφανών, εναργών» μορφών πολιτικής οργάνωσης. Υπό αυτήν τη μορφή, θα μπορούσε να είναι συμπληρωματική της «επιστημονικής» σκέψης, είτε ως βοηθητικό είτε ως ανταγωνιστικό στοιχείο σε επιστημικά καθεστώτα θεσμοποιημένης σκέψης. Στο κάτω κάτω, ο στιγμιαίος αναθεωρητισμός της δυσπιστίας της θεωρίας συνωμοσίας είναι, στην πραγματικότητα, η άλλη όψη της ευρύτερα μελετημένης αβεβαιότητας, που πηγάζει από την τάση της ίδιας της κοινωνικής θεωρίας να αμφισβητεί, να αποφυσικοποιεί, να επανατοποθετεί και να επανεξετάζει διαρκώς τα «γεγονότα».

[…]

Ο Θεόδωρος Ρακόπουλος διδάσκει κοινωνική ανθρωπολογία στο Πανεπιστήμιο του Όσλο.

Tags  

Δείτε Επίσης

Αφήστε μια απάντηση

IΔPYTHΣ Σταμάτης Χρυσολούρης

EKΔOTEΣ Νίκος Αλιβιζάτος, Γρηγόρης Ανανιάδης, Στέφανος Πεσμαζόγλου

ΣYNTAKTIKH EΠITPOΠH Έφη Αβδελά, Νίκος Αλιβιζάτος, Γρηγόρης Ανανιάδης, Νικόλας Βαγδούτης, Θανάσης Βαλαβανίδης, Οντέτ Βαρών Βασάρ, Λίνα Βεντούρα, Κώστας Βλασόπουλος, Κώστας Γαβρόγλου, Γιώργος Γιαννακόπουλος, Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Έλλη Δρούλια, Χάρης Εξερτζόγλου, Ελευθερία Ζέη, Όλγα Θεμελή, Βίκυ Ιακώβου, Γιώργος Ιωαννίδης, Γιώργος Καραβοκύρης, Αλέξανδρος Κεσσόπουλος, Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Λούση Κιουσοπούλου, Ηλίας Κούβελας, Μάκης Κουζέλης, Νίκος Κουραχάνης, Δημήτρης Κυρτάτας, Σαράντης Λώλος, Γιώργος Μαλάμης, Αχιλλέας Μητσός, Αλεξάνδρα Μπακαλάκη, Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Λάμπρος Μπαλτσιώτης, Ρίκα Μπενβενίστε, Βαγγέλης Μπιτσώρης, Στρατής Μπουρνάζος, Ανδρέας Πανταζόπουλος, Κατερίνα Ροζάκου, Άκης Παπαταξιάρχης, Στέφανος Πεσμαζόγλου, Ειρήνη Σκαλιώρα, Αθηνά Σκουλαρίκη, Γιάννης Σταυρακάκης, Κώστας Τσιαμπάος, Σάββας Τσιλένης, Δημήτρης Χριστόπουλος, Κώστας Χριστόπουλος, Θωμάς Ψήμμας.

ΓPAMMATEIA ΣYNTAΞHΣ Γρηγόρης Ανανιάδης, Βίκυ Ιακώβου, Αλέξανδρος Κεσσόπουλος, Γιώργος Μαλάμης, Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Στέφανος Πεσμαζόγλου, Σάββας Τσιλένης

KAΛΛITEXNIKH EΠIMEΛEIA Βουβούλα Σκούρα

ΔIEYΘYNTHΣ EKΔOΣHΣ Γιώργος Γουλάκος

ΔIOPΘΩΣH KEIMENΩN Αναστασία Λαμπροπούλου

HΛEKTPONIKH ΣEΛIΔOΠOIHΣH-ΦIΛMΣ Eκδόσεις νήσος, Σαρρή 14, 105 53 Αθήνα, τηλ.: 210.3250058

EKTYΠΩΣH Kωστόπουλος Γιώργος, Aκομινάτου 67-69, τηλ.: 210.8813.241

BIBΛIOΔEΣIA Βασ. & Ζαχ. Μπετσώρη O.Ε., Στ. Γονατά 13A, τηλ.: 210.5743.783

ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΕΙΣ

Εισάγετε το email σας για να ενημερώνεστε για τα νέα άρθρα