Robert Holland
Τχ. 136
Ας αρχίσουμε με το βασικό ιστορικό περίγραμμα. Ως γνωστόν, το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) δεν υπήρξε μέλος της αρχικής ΕΟΚ των έξι, που δημιουργήθηκε το 1957. Η πρώτη του αίτηση για ένταξη χρονολογείται το 1961 και απορρίφθηκε από τον γάλλο πρόεδρο Ντε Γκωλ. Τελικά εντάχθηκε το 1973, μαζί με την Ιρλανδία και τη Δανία. Δεδομένου του κλίματος έντονης αμφισβήτησης στη Βρετανία της εποχής, το 1975 έγινε δημοψήφισμα που επικύρωσε την ένταξη με άνετη πλειοψηφία. Στις 26 Ιουνίου 2016, οι Βρετανοί προσήλθαν πάλι στις κάλπες για νέο δημοψήφισμα: το 51,9% τάχθηκε υπέρ της εξόδου έναντι 48,1% υπέρ της παραμονής. Έκτοτε, η νέα κυβέρνηση υπό την Τερέζα Μέι (που υπήρξε αμφίθυμη υποστηρίκτρια της παραμονής) θεωρεί το αποτέλεσμα αυτό ως αποφασιστικό και δεσμευτικό. Μία (ίσως μάλιστα η) πλέον κρίσιμη αδυναμία της διαχείρισης Μέι είναι ότι οι διχόνοιες που ανέδειξε το δημοψήφισμα δεν δείχνουν να καταλαγιάζουν.
Η παραίτηση Κάμερον από την πρωθυπουργία την επαύριο του δημοψηφίσματος παραλληλίστηκε από τον βρετανικό τύπο με την εξίσου δραματική πτώση της Μ. Θάτσερ το 1990: και τα δύο γεγονότα άπτονταν της Ευρώπης. Οι αντίστοιχοι διάδοχοί τους, Τζον Μέιτζορ το 1990 και Τ. Μέι το 2016, ανέλαβαν τα καθήκοντά τους δηλώνοντας ότι πρωταρχική τους μέριμνα θα είναι να επουλώσουν τις πληγές ενός διχασμένου έθνους: σύμφωνα με τα λόγια του Μέιτζορ, να φτιάξουν «μια χώρα που να αισθάνεται άνετα με τον εαυτό της». Αυτό σήμαινε, στα μάτια του, να αφήσουν πίσω τις κοινωνικές διαιρέσεις της εποχής Θάτσερ και να τοποθετήσουν τη Βρετανία, όχι πλέον στο περιθώριο αλλά «στην καρδιά της Ευρώπης», όπως το έθεσε.
Αυτή η ελπίδα δεν ήταν τότε απραγματοποίητη. Άλλωστε, η χώρα που το 1992 ψήφισε εναντίον της Συνθήκης του Μάαστριχτ δεν ήταν η Βρετανία, αλλά η Δανία. Ωστόσο, από την κοινοβουλευτική ανταρσία που στη συνέχεια εκδηλώθηκε στους κόλπους του Συντηρητικού Κόμματος, προέκυψε ένα νέο έντονο αντιευρωπαϊκό κίνημα. Με το δημοψήφισμα του 2016, ο Κάμερον σκόπευε να εξαλείψει διά παντός αυτές τις ακροδεξιές αντιευρωπαϊκές φωνές. Το στοίχημά του χάθηκε. Κατά συνέπεια, μαίνεται πλέον μέσα στο Συντηρητικό Κόμμα ένας βαθύς εμφύλιος πόλεμος. Το μέλλον θα δείξει, στο πλαίσιο της διαδικασίας του Brexit, κατά πόσον αυτός ο σπαραγμός θα συνεχίσει απλώς να σιγοβράζει ή θα οδηγήσει σε μια μεγάλη έκρηξη που θα διαλύσει το κόμμα.
Ιδωμένη σε ιστορική προοπτική, η ουσία του προβλήματος συνοψίζεται στο ότι τα δύο ερωτήματα: «Η Βρετανία είναι στην Ευρώπη;» και «Μπορεί η Βρετανία να βρίσκεται στην καρδιά της Ευρώπης;» δεν είναι εντελώς ταυτόσημα. Αναμφίβολα η Βρετανία όντως είναι μέρος της Ευρώπης – αν και πρέπει να ειπωθεί ότι ένα σεβαστό μέρος των θιασωτών του Brexit έχει την τάση να απορρίπτει ακόμη και αυτό. Πράγματι, ιδιαίτερα προσφιλής γι’ αυτούς είναι η επίκληση της λεγόμενης «Αγγλικής Μεταρρύθμισης»: της ρήξης με τη Ρώμη, στις αρχές του 16ου αιώνα, επί Ερρίκου Η΄. Όμως, όπως επισημαίνουν ειδικοί επί του θέματος, η Μεταρρύθμιση υπήρξε διεθνές κίνημα στο οποίο πρωτοστάτησε η Γερμανία και, εν μέρει, η Ελβετία. Ως συνήθως, οι Άγγλοι δεν αποτελούσαν παρά μέρος ενός γενικότερου φαινομένου και όχι ξεχωριστή, ιδιαίτερη περίπτωση. Πράγματι, ο Ερρίκος Η΄ δεν αυτοπροσδιορίστηκε ως προτεστάντης: αντιθέτως, θανάτωσε πολλούς μεταρρυθμιστές που δήλωναν προτεστάντες. Συνεπώς, όπως και πολλοί άλλοι ισχυρισμοί του στρατοπέδου Brexit, το ιστορικό επιχείρημα είναι παραπλανητικό. Αλλά φευ, στο πρόσφατο δημοψήφισμα, οι πάσης φύσεως ειδικοί (οικονομολόγοι, ιστορικοί, οτιδήποτε) αντιμετωπίστηκαν με περιφρόνηση.
Μτφρ. Βασίλης Πεσμαζόγλου
[…]
Ο Robert Holland διδάσκει σύγχρονη ιστορία στο King’s College του Λονδίνου. Το συγγραφικό του έργο επικεντρώνεται στη βρετανική ιστορία τον 19ο και 20ό αιώνα, με επιμέρους θέματα την αυτοκρατορία, την απο-αποικιοποίηση, την Κοινοπολιτεία, τη Μεσόγειο και την Ευρώπη.
