Για το βιβλίο: Saul Friedländer, Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι, τ. Α΄- Β΄, μτφρ. ΄Ηλια Ιατρού, επίμ. Ρίκα Μπενβενίστε, Πόλις, Αθήνα 2013, 1378 σ.
Ρίκα Μπενβενίστε
τχ. 128-129, σ. 136-138
Όταν εκδόθηκε το βιβλίο Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι (το 1997 ο πρώτος και το 2007 ο δεύτερος τόμος) η εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης ήταν ήδη ένα πολύ καλά χαρτογραφημένο πεδίο: γνωρίζαμε τον ρόλο του Χίτλερ και του αντισημιτισμού, γνωρίζαμε τις λεπτομέρειες της στρατιωτικής εκστρατείας για την υποταγή της Ευρώπης, τη λειτουργία της ναζιστικής γραφειοκρατίας, τη συνενοχή των πολιτών, γνωρίζαμε τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης και είχαμε έλθει αντιμέτωποι με την κοινοτοπία αλλά και την πολυπροσωπία του κακού. Η σύνθεση του Φριντλέντερ δεν έφερε στο φως κάποιο «λαμπερό εύρημα», αποτέλεσε ωστόσο ριζοσπαστική ιστοριογραφική χειρονομία, δηλαδή ορόσημο στους τρόπους να γράφουμε και να σκεφτόμαστε την ιστορία της Shoah. Και στο σημείο αυτό θέλω να επιμείνω απόψε. Η ελληνική έκδοση είναι δώρο για τους αναγνώστες: Ο εκδότης δεν διάλεξε την ευκολία της συντομευμένης εκδοχής του βιβλίου, ο μεταφραστής κατέβαλε τεράστιο μόχθο και όλοι οι συντελεστές συνέβαλαν για ένα μοναδικά φροντισμένο αποτέλεσμα. Χάρη σε όλους αυτούς κρατάμε σήμερα στα χέρια μας, στην ελληνική γλώσσα, μια στοχαστική και οπωσδήποτε την πιο συνολική και πολύπλευρη μελέτη της ιστορίας της Shoah. Πρόκειται για ένα έργο που συνθέτει τους καρπούς της πολυετούς έρευνας για τον γερμανικό αντισημιτισμό αλλά και αυτόν των άλλων χωρών, ένα βιβλίο που παρακολουθεί βήμα-βήμα την εξέλιξη των στόχων που έθεταν οι διώκτες, την ανοχή των εγκλημάτων τους, τις ολοένα και λιγότερες επιλογές που απέμεναν στα θύματα. Η σύλληψη του βιβλίου μας πάει πίσω στο 1976, όταν ο ιστορικός εξαγγέλλει το όραμα μιας μελέτης που θα αγκάλιαζε στην ίδια αφήγηση στοιχεία που έως τότε εξετάζονταν χωριστά: τη δράση των Ναζί, τις αντιδράσεις (ή την απουσία αντιδράσεων) της περιβάλλουσας κοινωνίας και τη συμπεριφορά των διωκόμενων.
Οι διοργανωτές της εκδήλωσης θέλησαν να τη συσχετίσουν με την επέτειο της Νύχτας των Κρυστάλλων, δηλαδή με τα πογκρόμ της 9ης προς τη 10η Νοεμβρίου του 1938, που σηματοδότησαν την παγίδευση των Εβραίων του Ράιχ. Σκέφτηκα λοιπόν, ότι αν κατάφερνα να δείξω πώς μιλά ο Φριντλέντερ για τα γεγονότα αυτά στα δύο τελευταία κεφάλαια του πρώτου τόμου του βιβλίου του, θα μπορούσα και να δείξω σε τι ακριβώς συνίσταται η καινοτομία αυτού του σπουδαίου βιβλίου και γιατί αξίζει να διαβαστεί.
Η Ρίκα Μπενβενίστε διδάσκει μεσαιωνική ιστορία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
