Ρίκα Μπενβενίστε
Για το βιβλίο:
Θωμάς Σλιώμης, Η τέχνη απέναντι στον ναζισμό. Το μουσικό κίνημα της Τερεζίν 1941-1945, Πρόλογος Στ. Ροζάνης, Πατάκης, Αθήνα 2016, 200 σ.
τχ. 136
Ο Θωμάς Σλιώμης, θεωρητικός και συνθέτης της σύγχρονης μουσικής, ήταν και ο υπεύθυνος ύλης των Μουσικών, ενός πρωτοποριακού περιοδικού θεωρίας και σκέψης πάνω στη μουσική. Το 1997 επιμελήθηκε ένα σημαντικό αφιέρωμα του περιοδικού στη μουσική του Ολοκαυτώματος και το καινούριο του βιβλίο, καρπός πολύχρονου στοχασμού και έρευνας, αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, τη συνέχεια. Το βιβλίο πραγματεύεται ένα ξεχωριστό παράδειγμα καλλιτεχνικής δημιουργίας: το μουσικό κίνημα που εκδηλώθηκε στα χρόνια της γερμανικής Κατοχής της Τσεχοσλοβακίας, στο ναζιστικό στρατόπεδο-γκέτο της Τερεζίν, τη μουσική δημιουργία μέσα σε συνθήκες ακραίας καταπίεσης και ανέχειας και ενώ ο θάνατος καραδοκούσε.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, ο συγγραφέας στέκεται στο γενικό πλαίσιο του φασιστικού φαινομένου και του ναζισμού. Παρακολουθεί το χρονικό των γεγονότων που έφεραν στην εξουσία τον Μουσολίνι και τον Χίτλερ και άνοιξαν τον δρόμο στη γενίκευση της βίας και τη ριζοσπαστικοποίηση της καταστολής. Ο Θ. Σλιώμης μας υπενθυμίζει, ότι συχνά στις εξηγήσεις μας λησμονούμε ότι πέρα από την οικονομική κρίση, την εύθραυστη δημοκρατία της Βαϊμάρης κτλ., ο ιταλικός φασισμός και ο γερμανικός ναζισμός συνέθεσαν ένα ολόκληρο πολιτισμικό σύστημα: έπλασαν καινούριες έννοιες, νέες κατηγορίες αντίληψης, ιδέες, αξίες, προσδοκίες, με δυο λόγια έναν τρόπο σκέψης και έναν τρόπο ζωής. Η γοητεία της βίας, οι θεωρίες της φυλετικής καθαρότητας και ο αντισημιτισμός, που βρήκαν απήχηση σε ευρείς κύκλους των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, εμπεδώθηκαν στο γόνιμο έδαφος που προσέφερε η συνεργασία της επαγγελματικής και οικονομικής ελίτ, της γραφειοκρατίας, των καλλιτεχνών, των επιστημόνων και των ακαδημαϊκών. Ο ναζισμός δεν ήταν λοιπόν μόνον η ιδεολογία ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος αλλά και το σύστημα στο οποίο αναμίχθηκαν νεωτερικές ορθολογικές ιδέες με ανορθολογικές λυτρωτικές φαντασιώσεις, συχνά ενδεδυμένες με το κύρος λογικοφανών και επιστημονικοφανών αληθειών. Ο αντισημιτισμός, που βρισκόταν στην καρδιά της ναζιστικής ιδεολογίας, έβλεπε τους Εβραίους ως αιώνιους και θανάσιμους εχθρούς της ανθρωπότητας, πήρε τη μορφή λυτρωτικής ουτοπίας και κέρδισε την κοινωνική συναίνεση που άνοιξε τον δρόμο στις εκτοπίσεις και στην τελική εξόντωση. Η κρατική προπαγάνδα μερίμνησε για τη διάχυση της ναζιστικής κουλτούρας μέσα στην καθημερινότητα, ενώ ο ίδιος ο Γκέμπελς έφερε την πολιτιστική και καλλιτεχνική κοινότητα στην υπηρεσία των σκοπών της προπαγάνδας. Στον ναζιστικό πολιτισμό οι Εβραίοι έγιναν το μέτρο για κάθε πράγμα, η απόδειξη για κάθε γνώμη. Τα είδη της τέχνης που ευθέως ή εμμέσως συναρτήθηκαν με τους Εβραίους καταδικάστηκαν. Είναι γνωστό πώς ο φασισμός και ο ναζισμός περιφρόνησαν και άσκησαν βία ενάντια σε ένα τεράστιο σώμα καλλιτεχνικής και πνευματικής δημιουργίας και βέβαια και στην ίδια την εβραϊκή δημιουργία. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η πίστη, η εμμονή στην ελεύθερη καλλιτεχνική δημιουργία, από Εβραίους και μη Εβραίους, αποκτά το νόημα της ατομικής αντίστασης και κάτω από ορισμένες συνθήκες τον χαρακτήρα συλλογικού κινήματος.
[…]
Η Ρίκα Μπενεβενίστε διδάσκει μεσαιωνική ιστορία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
