Αριέλλα Ασέρ
Τχ. 150-151-152
Στον σπαρακτικό Άουστερλιτς,1 το τελευταίο βιβλίο του Ζέμπαλντ, βλέπουμε να ξεδιπλώνονται, μεταξύ άλλων, η θεματική της τραυματικής μνήμης-αμνησίας και η εργασία της μνήμης με μία ψυχαναλυτική λεπτότητα.
Υβρίδιο μυθοπλασίας και ιστορικής έρευνας, σύγκλιση ιστορίας και μνήμης, σκέψης και φαντασίωσης, με τη μυθοπλασία να έχει τον τελευταίο λόγο κατέχοντας ισότιμη αξία με τη μαρτυρία. Αρχεία και φωτογραφίες, αυθεντικές αποδείξεις με ψεύτικα ντοκουμέντα, σκοτεινοί στοχασμοί και μετατοπίσεις, αυτό το συνειρμικό κείμενο –βιβλίο πρόζας το ονομάζει ο Ζέμπαλντ– διευρύνει με έναν τρόπο που μόνο η λογοτεχνία μπορεί να το κάνει την ψυχαναλυτική έρευνα. Ρίχνει επίσης ένα φως, πάντοτε πλάγιο, ποτέ εκτυφλωτικό, στη μνήμη της Shoah, δηλαδή στη μνήμη αυτών που δολοφονήθηκαν και όσων άφησαν πίσω τους. Το δράμα των ιστορικών γεγονότων δεν δείχνεται ποτέ, είναι όμως αισθητό ως απουσία, ως κενό, ενσωματωμένο σε αντικείμενα και τόπους. Ο Ζέμπαλντ, ο ανώνυμος Αφηγητής, ο ίδιος ο Α, και ο αναγνώστης στέκονται δίπλα στην αγωνία της ιστορίας, αυτής της ιστορίας, να ενταχθεί στην προσωπική μνήμη. Παρακολουθούμε τις διαδρομές αυτής της ένταξης να περνούν μέσα από ποικίλες διακειμενικότητες, από τον διάλογο με έναν άλλον, από την ίδια τη μυθοπλασία. Διότι η μυθοπλασία δεν είναι το αντίθετο της πραγματικότητας, ούτε έρχεται απλώς να γεμίσει κενά μνήμης, διαπλέκεται με την πραγματικότητα, με τη μνήμη, φτιάχνει μνήμη. Σήμερα μπορούμε να λέμε ότι το λογοτεχνικό έργο του Ζέμπαλντ, όπως και πολλών άλλων, είναι μέρος της μνήμης της Shoah. Έτσι καταλαβαίνω και τη βεβαιότητα που μου δημιουργήθηκε, με την πρώτη ανάγνωση, ότι αυτό το κατασκευασμένο πρόσωπο, ο Α, είναι ένα υπαρκτό πρόσωπο. Την ίδια ακριβώς βεβαιότητα συνάντησα στη μοναδική ταινία που έχω υπόψη μου βασισμένη σε αυτό το βιβλίο, όπου ο σκηνοθέτης επισκέπτεται τα μέρη όπου μεταφέρεται ο Α, αναζητώντας τα ίχνη του, φτάνοντας σχεδόν μέχρι το πατρικό του σπίτι στην Πράγα, σε μια ορισμένη διεύθυνση που δεν βρέθηκε ποτέ. Η σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας δοκιμάζεται συνεχώς. Θα έλεγε κανείς ότι ο Stan Neumann,2 αναζητώντας τα ίχνη του Α, επαναλαμβάνει την έρευνα που έκανε εκείνος αναζητώντας τους γονείς του. Ο Γάλλος documentariste Stan Neumann είδε στο αινιγματικό αριστούργημα του Ζέμπαλντ, πορτρέτο ενός ξεριζωμένου εμιγκρέ, πολλά κοινά με τη δική του ιστορία. Γεννημένος κι αυτός στη Πράγα, το 1949, φυγαδεύεται ως παιδί για να διαφύγει από τον σταλινισμό. Το στρατόπεδο Τερέζιενσταντ είναι συνδεδεμένο και με τη δική του οικογενειακή του ιστορία ως τόπος εκτόπισης του αντιστασιακού πατέρα του. Υπάρχουν και άλλες ομοιότητες, όπως το πάθος για την αρχιτεκτονική, τη φωτογραφία και τα αρχεία. Στη ταινία του ο Neumann προσθέτει ακόμα ένα στρώμα στην εμπλοκή πραγματικότητας και μυθοπλασίας.
[…]
Η Αριέλλα Άσερ είναι ψυχαναλύτρια, μέλος της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. W.G. Sebald, Άουστερλιτς, εκδ. Άγρα 2006 (α΄ έκδοση 2001), μτφρ. Ιωάννα Μεϊτάνη.
2. Stan Neumann, Austerlitz, documentaire, διάρκεια 1.31΄, έτος παραγωγής 2014. Το Άουστερλιτς του Stan Neumann δεν είναι τόσο μία κινηματογραφημένη ταινία, όσο μια ταινία για ένα βιβλίο, γκρεμίζοντας τον τοίχο που διαχωρίζει ντοκιμαντέρ και μυθοπλασία, ακριβώς όπως ο Ζέμπαλντ θολώνει τις γραμμές ανάμεσα σε αυτά τα δύο είδη.
