Πλάτων Μαυρομούστακος
τχ. 128-129, σ. 66-68
Ο Δημήτρης Σπάθης, ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπήρξε χωρίς αμφιβολία μία εξαιρετικά σημαντική μορφή της ελληνικής θεατρολογίας, ένας πρωτοπόρος ερευνητής του ελληνικού θεάτρου με πλούσιο επιστημονικό έργο, δάσκαλος, άμεσα ή έμμεσα, για τους νεότερους θεατρολόγους.
Ήταν ο πρώτος θεατρολόγος που γνώρισε η ελληνική πνευματική κοινότητα, εκείνος που για πρώτη φορά έκανε το πέρασμα ανάμεσα στη λογιοσύνη των παλαιότερων γενεών και τη γένεση ενός νέου επιστημονικού κλάδου. Διατήρησε το πνεύμα της περιέργειας και τη φιλέρευνη διάθεση των παλαιών, τις οποίες χάρη στην πανεπιστημιακή του παιδεία εμπλούτισε με την μέθοδο και τη συστηματικότητα που είναι απαραίτητα για κάθε επιστημονικό κλάδο.
Για τον Δημήτρη Σπάθη η επιλογή του επιστημονικού κλάδου που αποφάσισε να υπηρετήσει δεν ήταν μια απλή επιλογή χώρου επιστημονικής δράσης ή επαγγελματικής απασχόλησης αλλά μία μορφή πολιτικής επιλογής. Ήταν η έκφραση της ηθικής τάξης που απορρέει από την ιδεολογική του στάση και την αφιέρωση του σε αυτή. Η συνέχεια της πολιτικής διάστασης της σκέψης του, μια πράξη η οποία καθόρισε τη στάση ζωής που τήρησε απαρέγκλιτα μέχρι το τέλος: η θεατρολογία του Σπάθη ήταν ο δικός του τρόπος να παίρνει θέση στον κόσμο. Μέσα από το θέατρο και τις θεατρικές σπουδές έβλεπε την κοινωνία και τη ζωή, την πολιτική και τη χώρα, στην οποία κατέληξε κυνηγημένος σχεδόν από παντού. Από το Κάιρο και το κοσμοπολίτικο περιβάλλον των Ελλήνων της Αιγύπτου στην Ελλάδα του Εμφυλίου, κι από εκεί στην αναγκαστική εξορία, στην περιπέτεια της Τασκένδης και στις σπουδές στη Μόσχα, μετά από ένα σύντομο διάστημα παραμονής στην Αθήνα, και πάλι φευγιό στο Παρίσι, όπου έζησε αυτοεξόριστος κατά την περίοδο της Δικτατορίας, παρουσίασε ένα σημαντικό αριθμό μελετημάτων και ερευνητικών εργασιών. Μέσα από όλη αυτή την περιπέτεια και ιδιαίτερα με την παραμονή του στις δύο πιο σημαντικές μητροπόλεις της Αριστεράς, τη Μόσχα και το Παρίσι, πλούτισε τον ορίζοντα των πνευματικών και ερευνητικών του οραμάτων διατηρώντας πάντα την ίδια αφετηρία: τη σχέση του θεάτρου με την κοινωνία, τη σχέση του με την κοινωνική και πολιτική ιστορία, τη συσχέτισή του με νέες ιδέες και νέα ρεύματα, την επίδραση του θεάτρου στη διαμόρφωση των συνειδήσεων, των νοοτροπιών και της νεοελληνικής ιδεολογίας. Η θεατρολογία του Σπάθη δεν ξέχασε ποτέ το μερίδιο της πολιτικής που ανήκει σε κάθε θεατρική δραστηριότητα. Το στοιχείο αυτό που χαρακτήρισε τη διδασκαλία και τον λόγο του για το θέατρο ήταν πάντα ορατό στο ευρύ φάσμα θεμάτων της ελληνικής θεατρικής ιστορίας στο οποίο κινήθηκε με νηφαλιότητα, με αίσθηση του μέτρου, με στοχαστική διαύγεια, συστηματική τεκμηρίωση, πάντα με πρωτότυπη και νεανική σκέψη.
