Ελεάνα Γιαλούρη
τχ. 122-123, σ. 175-176
Η Malinche (1988-1991), έργο του εικαστικού Jimmy Durham, μας προϋπαντά στο εξώφυλλο του τόμου, σε επιμέλεια της Ελπίδας Ρίκου, με τίτλο Ανθρωπολογία και σύγχρονη τέχνη. Η μορφή της ιθαγενούς μεξικανής ερωμένης του ισπανού κατακτητή Hernán Cortés έρχεται ως σχόλιο όχι μόνο στην άνιση σχέση μεταξύ ανθρωπολογίας και του κατά παράδοση αντικειμένου της, του μη-δυτικού «Άλλου», αλλά και στον τρόπο με τον οποίο και η ίδια η τέχνη μέσα από τις πριμιτιβιστικές της ανησυχίες τροφοδότησε τη σχέση αυτή στο πνεύμα της αποικιοκρατίας και της κληρονομιάς που άφησε πίσω της. Η Malinche, μορφή αμφίσημη και μεθοριακή, παρουσιάζεται στο έργο του Jimmy Durham με σώμα γυμνό, αποστεωμένο, καταπονημένο, καθώς συνθλίβεται μέσα από την επαφή του δυτικού με τον μη δυτικό κόσμο και γίνεται μετασχόλιο για τον ρόλο που ανθρωπολογία και τέχνη καλούνται να παίξουν σε μια εποχή αμφισβήτησης εξουσιών και, αναπότρεπτα, αναστοχασμού.
Αλλά πού μπορεί να συναντώνται ανθρωπολογία και σύγχρονη τέχνη; Ποιες οι κοινές αναφορές και τα μονοπάτια που ακολούθησαν, ποιες οι συναινέσεις και οι «συνενοχές» τους, αλλά και ποιες οι αποκλίσεις και οι αντιπαραθέσεις τους; Η Ελπίδα Ρίκου, ανθρωπολόγος και εικαστικός, αποτελεί την καλύτερη οδηγό σε αυτό το οδοιπορικό που μας ταξιδεύει μέσα από σημαντικούς σταθμούς της σχέσης τέχνης και ανθρωπολογίας: από τις κοινές αναζητήσεις τους για «το πρωτόγονο» και «το εξωτικό», φανερές σε κινήματα όπως ο οριενταλισμός, ο ιμπρεσσιονισμός και σε άλλες καλλιτεχνικές πρωτοπορίες των αρχών του 20ού αιώνα, έως τους νεώτερους πειραματισμούς της δεκαετίας του ’60 και του ’70, όταν υπό την επήρεια, μεταξύ άλλων, της σημειολογίας και του δομισμού καλλιτέχνες ασκούν κριτική σε κοινωνικά και πολιτικά κατεστημένα της εποχής, διαχειρίζονται φιλοσοφικές ιδέες, θέτουν νέα ερωτήματα για το περιεχόμενο της τέχνης και το ρόλο του καλλιτέχνη επιχειρώντας να υπερβούν καθιερωμένα καλλιτεχνικά μέσα και αισθητικές.
Όμως το ταξίδι δεν τελειώνει εδώ: ο τόμος ανοίγει ένα παράθυρο και σε πιο πρόσφατες εξελίξεις.
Η Ελεάνα Γιαλούρη διδάσκει στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
