Ελευθερία Ζέη
τχ. 140-141
Το βιβλίο της Μαρίας Μανδαμαδιώτου είναι μια ιστορική μελέτη που μπορεί να διαβαστεί σε δύο επίπεδα.
Η συγγραφέας ξεδιπλώνει καταρχήν μια πολύ προσεκτική έρευνα μικρο-τοπικής ιστορίας στη μακρά της διάρκεια. Ανιχνεύει μέσα από ελάχιστα τεκμήρια την ιστορία των Αμάδων, ενός μικρού οικισμού κτισμένου στην πλαγιά του όρους Πελινναίου στη βορειοανατολική πλευρά του νησιού της Χίου, στην «Απάνω Μεριά», από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Τις συνέχειες στον χώρο και τον οικισμό υποδηλώνουν οι λιγοστές ενδείξεις εγκατάστασης στη θέση του σημερινού χωριού, η μνεία ύπαρξης οχυρωμένου πύργου ήδη από τα πρώιμα μεσαιωνικά χρόνια και τα δύο παλαιά εξωκκλήσια που ίσως συγκέντρωναν μια διασπορά χωρίων της βυζαντινής περιόδου· αυτά είναι πιθανόν να ενώθηκαν στον νεότερο οικισμό των Αμάδων, όταν κατά τη γενουατική περίοδο θα διατηρηθεί η οργάνωση του χώρου σε φεουδαλικά «χωριά», την κατοχή και την εκμετάλλευση των οποίων θα πάρει στα χέρια της η γενουατική εμπορική εταιρεία Μαόνα. Οι μακρές διάρκειες των φεουδαλικών συστημάτων συνεπάγονται και ανάλογες συνέχειες στους τρόπους χρήσης του εδάφους, στις δύσκολες σχέσεις γεωργίας και βοσκής, στα παλαιά αγροτικά κτίσματα –μύλους, πιεστήρια, αλώνια και φούρνους– και στις λειτουργίες τους, όπως δηλώνουν όχι μόνο τα αρχιτεκτονικά λείψανα στον χώρο, αλλά και η σήμανση του τόπου με μικρο-τοπωνύμια, τα οποία διασώζουν τα ελάχιστα γραπτά τεκμήρια, η τοπική ιστοριογραφία και οπωσδήποτε η προφορική μνήμη του χώρου. Από την αρχαιολογία, την αρχιτεκτονική, την ιστορία των λέξεων, τη δημογραφία, η ιστορικός αντλεί και εξαντλεί τα λιγοστά ίχνη που συναντά στην έρευνά της, θέτοντας διεξοδικά ερωτήματα σε κάθε λογής τεκμήριο του παρελθόντος: αρχειακό υλικό της Δημογεροντίας, περιηγητικά κείμενα, απογραφές πληθυσμού και δημοτολόγια, φωτογραφικό υλικό και αποτυπώσεις στον χώρο, κτίσματα και αντικείμενα, αλλά και προφορικές μαρτυρίες.
Η μικρο-τοπική ιστορία είναι εξαιρετικά επίκαιρη. Εμπίπτει, μεταξύ άλλων, σε μια πρόσφατη στροφή της νησιωτικής ιστορίας στον ευρωπαϊκό χώρο, στην προβληματική του μικρο-νησιωτισμού: πρόκειται για μια νέα συζήτηση γύρω από τα όρια της νησιωτικότητας, ένα πεδίο που εγκαινίασε η συνεργασία γαλλικής γεωγραφίας και ιστορίας στις αρχές του 20ού αιώνα, και κυρίως πάνω στα όρια της απομόνωσης και τις αδυναμίες επικοινωνίας των μικρών νησιωτικών «τόπων», νησίδων, οικισμών και ανθρώπων· μια συζήτηση που ειρήσθω εν παρόδω δεν είναι άμοιρη των ευρύτερων γεωπολιτικών ανακατατάξεων στη Μεσόγειο, και όχι μόνο.
[…]
Η Ελευθερία Ζέη διδάσκει Νεότερη Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
