H ΜΝΗΜΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ: ΗΓΕΜΟΝΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ «ΣΚΟΠΙΑ 2014» *
Αθηνά Σκουλαρίκη
τχ. 136
Όταν στις αρχές του 2010 η κυβέρνηση Γκρούεβσκι κυκλοφόρησε ένα βίντεο με την ψηφιακή αναπαράσταση του σχεδίου «Σκόπια 2014», κανείς δεν πίστεψε ότι μια τέτοια ανάπλαση της πόλης, με τόσα μεγαλειώδη δημόσια κτήρια, μνημεία και αγάλματα, μπορούσε ποτέ να πραγματοποιηθεί. Όσοι μάλιστα ανατρίχιασαν με την προοπτική να δουν την πόλη τους να μεταμορφώνεται ριζικά και μάλιστα με ένα αισθητικό ύφος αμφιβόλου γούστου, παρηγορήθηκαν μόνο με τη βεβαιότητα πως το σχέδιο ήταν αδύνατο να εφαρμοστεί. Λίγους μήνες αργότερα, η πόλη είχε γεμίσει εργοτάξια και ο ρυθμός των εργασιών ήταν τόσο εντατικός, που έπεισε και τους πλέον δύσπιστους ότι το κυβερνητικό επιτελείο δεν έκανε σχέδια επί χάρτου.
Τα επόμενα έτη τα Σκόπια γέμισαν αγάλματα και μνημειώδεις κατασκευές, πολύ πέραν του αρχικού σχεδιασμού. Το 2014 το κέντρο της πόλης ήταν πλέον αγνώριστο: τα μοντέρνα οικοδομήματα της σοσιαλιστικής εποχής είχαν καλυφθεί με νεο-κλασικίζουσες προσόψεις, κατά μήκος του ποταμού είχαν κτιστεί δημόσια κτήρια με κολόνες και αετώματα ή θόλους, ενώ οι δρόμοι και οι γέφυρες ήταν σπαρμένοι με ανδριάντες. Οι επεμβάσεις συνεχίζονται έως σήμερα. Οι υπερασπιστές της ανάπλασης επιχαίρουν ότι τα Σκόπια μοιάζουν επιτέλους με ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, αλλά κατά τους επικριτές του σχεδίου η πόλη θυμίζει μάλλον θεματικό πάρκο.
Το σχέδιο «Σκόπια 2014» βρέθηκε στο επίκεντρο μιας σκληρής σύγκρουσης μεταξύ του δεξιού κυβερνώντος κόμματος VMRO-DPMNE και της σοσιαλδημοκρατικής αντιπολίτευσης SDSM, τόσο από οικονομική όσο και από ιδεολογική άποψη. Η ανοικοδόμηση της πόλης αποτύπωνε τη νέα στρατηγική οικοδόμησης του έθνους από το καθεστώς Γκρούεβσκι. Επιπλέον, ως έκφραση της νέας εθνικής αφήγησης που υποστηρίζει την ιστορική συνέχεια με την αρχαιότητα και την υποβάθμιση της οθωμανικής και γιουγκοσλαβικής κληρονομιάς, η επιλογή των ιστορικών προσώπων που συνθέτουν το «πάνθεον» του μακεδονισμού προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων τόσο στο εξωτερικό (Ελλάδα, Βουλγαρία), όσο και στο εσωτερικό.
Σφοδρή κριτική ασκήθηκε στον λεγόμενο «εξαρχαϊσμό», όμως τις πιο έντονες κοινωνικά αντιδράσεις προκάλεσαν οι ανδριάντες «ηρώων» των αρχών του 20ού αιώνα, αντανακλώντας πολιτικές διαιρέσεις αλλά και ιστοριογραφικές αντιπαραθέσεις σχετικά με τη μακεδονική εθνογένεση. Από την άλλη, η αλβανική κοινότητα, με πρώτο το συγκυβερνόν κόμμα DUI, κατήγγειλε τον μονο-εθνοτικό χαρακτήρα του έργου, ενώ ορισμένες επιλογές θεωρήθηκαν τόσο προκλητικές που πυροδότησαν βίαια επεισόδια.
Το αισθητικό αποτέλεσμα επικρίθηκε από πολλές πλευρές. Η ανάπλαση της πόλης όμως δεν είναι απλά «κιτς», όπως έτειναν να την εκλαμβάνουν οι δυτικοί παρατηρητές και διπλωμάτες, υποτιμώντας τις ιδεολογικές και εθνικιστικές διαστάσεις της. Η πολιτική κρίση που ξέσπασε τα τελευταία χρόνια επιβεβαίωσε ότι το σχέδιο «Σκόπια 2014» εξέφρασε τη διάθεση απόλυτης κυριαρχίας του πρωθυπουργού Νίκολα Γκρούεβσκι και του κόμματός του τόσο στον πολιτικό, όσο και στον δημόσιο/αστικό χώρο. Οι αυταρχικές και αντιδημοκρατικές τάσεις της κυβέρνησής του, πριν επιβεβαιωθούν πολιτικά, είχαν ήδη εκδηλωθεί συμβολικά και αισθητικά στον ίδιο τον ιστό της πόλης.
[…]
Η Αθηνά Σκουλαρίκη διδάσκει στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.
* Στο τεύχος των ΣΘ που κυκλοφορεί, εκ παραδρομής αναφέρεται στον υπότιτλο του παρόντος άρθρου “ηγεμονικός ρόλος” αντί του ορθού “ηγεμονικός λόγος”
