Βασίλης Πεσμαζόγλου
τχ. 140-141
Τους φίλους σου τους επιλέγεις. Την οικογένειά σου όχι. Ο Κωστής Σκαλιόρας, ξάδελφος της μητέρας μου, ανήκει στη σπάνια κατηγορία συγγενών με τους οποίους υπήρχε πάντα κάτι παραπάνω: ήταν και φίλος, με όλη τη σημασία της λέξης.
Τον θυμάμαι από τότε σχεδόν που θυμάμαι τον εαυτό μου. Σκόρπιες αναμνήσεις. Λόγου χάριν, τέλη της δεκαετίας του 1950, Καβούρι, ακούω ότι σπούδασε Ψυχολογία στο Παρίσι. Ψυχολογία, Παρίσι: δύο τόποι άγνωστοι, ανεξερεύνητοι, εξωτικοί στα τότε αυτιά μου. Αρκετά χρόνια αργότερα, Βουλιαγμένη, πληροφορούμαι ότι θα αποκτήσει παιδί – το πρώτο, τη Ρηνιώ. Πιο αργά, έφηβος, μου έρχονται στον νου τα λόγια του για τη δικτατορία: «Κι αν βαστήξει ακόμα πολλά χρόνια; Δεν αποκλείεται καθόλου». (Στον πρόλογο του βιβλίου διαβάζω για τη ροπή του στην απαισιοδοξία…) Ανασυσταίνοντας νοερά την εικόνα του, εκ των υστέρων σκέφτομαι ότι εκτός από αγαπημένος συγγενής είχε κάτι το ιδιαίτερο: ήταν στα μάτια μου αυτό που πολύ αργότερα θα μάθαινα να αποκαλώ «διανοούμενος». Με την ωραία, φρέσκια έννοια του πολύπαθου πλέον αυτού όρου.
Με μεγάλη χαρά βρίσκομαι λοιπόν εδώ, συμμετέχοντας στην παρουσίαση επιφυλλίδων του στο «Βήμα», αρχές της δεκαετίας του 1970 – δηλαδή εν πολλοίς μεσούσης της δικτατορίας. Κείμενα του προαναφερθέντος διανοουμένου την εποχή της προαναφερθείσης δικτατορίας – που εις πείσμα της απαισιοδοξίας του δεν μακροημέρευσε.
Ποία, άραγε, η σχέση γλώσσας και λογοκρισίας στα κείμενα αυτά; Παρατηρώντας τις ημερομηνίες (συνεχές λοξοκοίταγμα), καταλήγω στο συμπέρασμα ότι ελάχιστα επηρεάζονταν από τις σποραδικές απόπειρες σχετικής φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος. Εικάζω ότι οι επιφυλλίδες ξεγλιστρούσαν σταθερά και προγραμματικά από τη λογοκρισία κυρίως μέσω της θεματολογίας τους. Ακόμη και ο Μπρεχτ ουδόλως ενοχλούσε τους επίδοξους λογοκριτές. Σταχυολογώ, χωρίς να ιεραρχώ:
Βρήκα εξόχως διαφωτιστική και διασκεδαστική την παρουσίαση της πορείας του Αρλεκίνου και γενικότερα του «εναλλακτικού», θα λέγαμε σήμερα, θεάτρου δρόμου στη Γαλλία του 18ου αιώνα: το είδος επιβιώνει και ανθεί εις πείσμα των περιορισμών που επιβάλλουν η εξουσία και το καθιερωμένο επίσημο θέατρο (Comedie Francaise). Λόγου χάριν, η απαγόρευση διαλόγων οδηγεί στην τέχνη του μονολόγου. Ο θρίαμβος της επινοητικότητας! Αυτά δημοσιεύονται, βέβαια, εν μέσω λογοκρισίας: μπορώ να φανταστώ τον Κωστή να υπομειδιά, γράφοντάς τα.
[…]
Ο Βασίλης Πεσμαζόγλου διδάσκει Πολιτική Οικονομία στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
