Στο κλασικό της δοκίμιο με τίτλο «Αλήθεια και πολιτική», η Χάννα Άρεντ αναρωτιέται αν υπάρχουν γεγονότα ανεξάρτητα ερμηνείας. Μολονότι αποδέχεται τη συνθετότητα του ζητήματος και τη δυσκολία της επιλογής και της διακρίβωσης των γεγονότων χωρίς την υιοθέτηση μιας οπτικής και την αναγκαία εννοιολογική πλαισίωση, επιμένει ότι είναι απαραίτητο να διατηρηθεί η διαχωριστική γραμμή μεταξύ γεγονότος, γνώμης και ερμηνείας: κανείς δεν δικαιούται να αναδιατάσσει τα γεγονότα σύμφωνα με τη δική του οπτική. Προκειμένου δε να εξεικονίσει τη θέση της παραθέτει φιλική συνομιλία που διημείφθη τη δεκαετία του 1920 μεταξύ του Κλεμανσώ και ενός αξιωματούχου της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης για το πού θα μπορούσε να καταλογισθεί η ενοχή για την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Γερμανός ρώτησε τον πρώην πρωθυπουργό της Γαλλίας: «Τι θα σκεφτούν, κατά τη γνώμη σας, οι ιστορικοί του μέλλοντος γι’ αυτό το βασανιστικό και διαφιλονικούμενο ερώτημα;». Και ο γηραιός Κλεμανσώ απάντησε: «Αυτό δεν το ξέρω, γνωρίζω όμως μετά βεβαιότητος ότι δεν θα πουν ότι το Βέλγιο εισέβαλε στη Γερμανία». Τα δυσάρεστα για μια άποψη γεγονότα, υπογραμμίζει η Άρεντ, «διακατέχονται από μια εξοργιστική ακαμψία την οποία τίποτε δεν μπορεί κλονίσει εκτός από τα απροκάλυπτα ψέματα».
Βρισκόμαστε σήμερα αντιμέτωποι με ένα τέτοιο «άκαμπτο» γεγονός που συγκλονίζει την Ευρώπη και τον κόσμο όλο: την προμελετημένη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, κατά παραβίαση των θεμελιωδέστερων αρχών του διεθνούς δικαίου και του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ. Την πολιτική απόφαση για την εισβολή την πήρε ο Βλαδίμηρος Πούτιν, κανένας άλλος, και καλό είναι να έχουμε τις μέρες αυτές κατά νου ότι η πολιτική απόφαση συνιστά πάντοτε –κατά την προσφυή διατύπωση του Ραιημόν Αρόν– μια ρήξη με το πλέγμα του ντετερμινισμού.
Βρισκόμαστε αντιμέτωποι και με ένα δεύτερο συνταρακτικό και εξίσου άκαμπτο γεγονός, παρεπόμενο αυτό: τον πόλεμο, τον πρώτο διακρατικό κατακτητικό πόλεμο στο κέντρο της Ευρώπης από τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. (Είχε βέβαια προηγηθεί τη δεκαετία του 1990 ο αγριότατος εθνοκαθαρτικός ενδοπολιτειακός πόλεμος της Γιουγκοσλαβίας και η απαράδεκτη νατοϊκή επέμβαση: ο αιματηρός «ανθρωπιστικός» από αέρος βομβαρδισμός της Σερβίας του πρωταίτιου Μιλόσεβιτς. Στα δε άκρα της Ευρώπης, η βίαιη απόσπαση εδαφών της Γεωργίας από τη Ρωσία το 2008 και η τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974.) Ο σημερινός πόλεμος προκλήθηκε από την εισβολή, από την απόπειρα κατάλυσης της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας ενός ανεξάρτητου δημοκρατικού κράτους, αλλά δεν είναι φυσικό επακόλουθό της· άρχισε και συνεχίζεται επειδή η Ουκρανία, αρνούμενη τη συνθηκολόγηση και την υποταγή, αποφάσισε να αμυνθεί και να πολεμήσει τους εισβολείς, όπως είχε δικαίωμα και υποχρέωση να κάνει. Η παλλαϊκή ουκρανική αντίσταση, καθώς και ο όλο και πιο βάρβαρος τρόπος διεξαγωγής του πολέμου από τη Ρωσία, έχουν ήδη διαψεύσει και ακυρώσει εμπράκτως όχι μόνο τους λόγους που επικαλέστηκε ο επιτιθέμενος για την επίθεση, αλλά και τις αβασάνιστες ανακλαστικές «εξηγήσεις» των γεγονότων με όρους σφαιρών επιρροής και ζωτικών ή μείζονων χώρων.
Τη στιγμή αυτή δεν ξέρουμε, βέβαια, πώς οι ιστορικοί του μέλλοντος θα πλαισιώσουν και θα ερμηνεύσουν την εισβολή και τον πόλεμο, ενώ ξέρουμε ότι η αχλύς του πολέμου και η παραπληροφόρηση της πολεμικής προπαγάνδας πολλά δεδομένα τα συσκοτίζουν. Αυτά καθαυτά όμως τα καθοριστικά γεγονότα βοούν με την ακαμψία τους και απαιτούν επειγόντως την ανταπόκρισή μας, την ηθική και πολιτική κρίση κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου. Κρίση εν προκειμένω σημαίνει διάκριση και αποσαφήνιση· σημαίνει, κυριολεκτικά, μερο-ληψία, καθώς και εμείς καλούμαστε να λάβουμε τη δική μας απόφαση και να επιλέξουμε μεταξύ του πολιτόφρονος ουκρανικού πατριωτισμού και του φασίζοντος μεγαλορωσικού επεκτατισμού. Η γενική και αόριστη επίκληση της ειρήνης δεν συνιστά απάντηση σ’ αυτόν τον πόλεμο, αυτή τη στιγμή. Άνευ ετέρου, η ειρήνη σήμερα δεν θα ήταν παρά η ειρήνη του νεκροταφείου, μια ειρήνη επιβεβλημένη από τον εισβολέα. Καμία ειρήνευση σήμερα, κανένας ανασχεδιασμός της ευρωπαϊκής ή της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής ασφαλείας αύριο, δεν μπορεί να επιτευχθεί καταπατώντας την αρχή της ελευθερίας, της αυτοδιάθεσης και της ανεξαρτησίας των λαών.
Τα Σύγχρονα Θέματα εκφράζουν την αμέριστη αλληλεγγύη τους στον αμυνόμενο ουκρανικό λαό
και στους διωκόμενους Ρώσους πολίτες που αντιτάσσονται στην πολιτική του Πούτιν.
Comment
Επιθυμώ να γραφτώ συνδρομητής τι χρειάζεται να κάνω;