Χρήστος Χατζηιωσήφ
τχ. 122-123, σ. 49-59
Η άγνωστη στους ιστορικούς νεότερη Αίγυπτος
Το 1958, ένας νέος σε ηλικία οικονομικός ιστορικός του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ δημοσίευσε μια πρωτοπόρα μελέτη για τη Διεθνή Χρηματιστική και τον Οικονομικό Ιμπεριαλισμό στην Αίγυπτο, με τίτλο Τραπεζίτες και Πασάδες. Στο σύντομο, είναι αλήθεια, κατάλογο της βιβλιογραφίας, στο τέλος του βιβλίου, ο David S. Landes (Νέιβιντ Σ. Λάντις) ανέφερε μόνο έξη βιβλία για την Αίγυπτο του 19ου αιώνα, ανάμεσα στα οποία και μια αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή. Ο ισχνός αυτός κατάλογος μας δίνει το μέτρο της ανεπάρκειας της διαθέσιμης τότε ιστοριογραφίας για την Αίγυπτο στη νεότερη εποχή.
Η ιστοριογραφία για την εκεί ελληνική παροικία δεν βρισκόταν σε καλύτερο σημείο, παρά την επί ένα αιώνα σημαντική εκδοτική δραστηριότητα των Ελλήνων της Αιγύπτου. Πολυάριθμες αναμνήσεις από την παλαιότερη Αλεξάνδρεια και ιστοριοδιφικές μελέτες υμνούσαν τους από αρχαιοτάτων χρόνων δεσμούς των Ελλήνων με την Αίγυπτο και την προσφορά τους στην «αναγέννησή» της κατά τον 19ο αιώνα, συνθέτοντας μια λαμπρή, αλλά από πολλές απόψεις απατηλή, εικόνα, η οποία κωδικοποιήθηκε στο δίτομο έργο του διπλωμάτη Αθανάσιου Πολίτη που εκδόθηκε σε δύο γλώσσες, τα ελληνικά και τα γαλλικά, από το 1928 ως το 1930. Η γαλλική έκδοση είναι το μόνο βιβλίο από την αιγυπτιώτικη βιβλιογραφία στο οποίο παραπέμπει ο Landes, σε μία του υποσημείωση. Ο νέος ιστορικός αναγνώριζε μεν το οικονομικό βάρος των Ελλήνων στην Αίγυπτο, αλλά τους αντιμετώπιζε σχηματικά, σαν ένα μέρος του διακόσμου που περιέβαλε τους Γάλλους και Εβραίους τραπεζίτες, οι οποίοι ήταν οι πρωταγωνιστές της μελέτης του. Αυτό οφείλεται εν πολλοίς στο ότι, όπως αναγνώριζε ο ίδιος, δεν είχε βρει ικανοποιητική βιβλιογραφία για τους έλληνες επιχειρηματίες. Οι αναφορές του σε αυτούς στηρίζονταν κατά κανόνα στις πληροφορίες που αντλούσε από τον αγγλικό ημερήσιο και τον οικονομικό Τύπο, κυρίως από την εφημερίδα The Times του Λονδίνου και το περιοδικό The Banker’s Magazine. Το βιβλίο του Νίκου Σβορώνου Το εμπόριο της Θεσσαλονίκης, που είχε κυκλοφορήσει στα γαλλικά το 1956, ήταν το μόνο βιβλίο στο οποίο αναγνώριζε επιστημονικές αρετές· το χρησιμοποιούσε μαζί με το βιβλίο του Λευτέρη Σταυριανού για τη Βαλκανική Ομοσπονδία, προκειμένου να σκιαγραφήσει την ανάπτυξη των εμπορικών και ναυτικών δραστηριοτήτων των Ελλήνων από τον 18ο αιώνα και μετά.
Ο Χρήστος Χατζηιωσήφ διδάσκει ιστορία στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ).
