Γιώργος Σαγκριώτης
τχ. 121, σ. 87-92
Ο Ρουσσώ είναι από τους λίγους συγγραφείς που είναι σχεδόν αδύνατο να μιλήσει κανείς για το έργο τους, χωρίς να μιλήσει για το πρόσωπό τους. Το αγαπημένο θέμα για τον συγγραφέα των Εξομολογήσεων, των Ονειροπολήσεων, των Διαλόγων του Ζαν-Ζακ με τον Ρουσσώ είναι, ως γνωστό, συνήθως αυτός ο ίδιος. Ωστόσο, τα βήματα του δημιουργού δεν καθιστούν τα μονοπάτια του κειμένου πιο βατά. Το αντίθετο, μάλιστα. Και ο λόγος είναι ότι τα ίχνη του προσώπου σηματοδοτούν μάλλον την απουσία του. Τότε, όμως, γιατί να βρίσκονται εκεί;
Ας πάρουμε για παράδειγμα το Κοινωνικό Συμβόλαιο, ένα έργο όπου το πρώτο πρόσωπο χρησιμοποιείται ελάχιστα. Παρ’ όλα αυτά, στην πρώτη κιόλας σελίδα του βιβλίου, εν είδει δικαιολόγησης της συγγραφής του, ο Ρουσσώ εστιάζει για άλλη μια φορά στον εαυτό του: «Μπορεί να με ρωτήσετε μήπως γράφοντας περί πολιτικής είμαι τάχα ηγεμόνας ή νομοθέτης. Απαντώ, όχι». Ως εδώ, τα πράγματα εξελίσσονται φυσιολογικά. Ο άνθρωπος που ενέπνευσε σε τέτοιο βαθμό τις ευρωπαϊκές επαναστάσεις δεν θα ήταν δυνατό να εκχωρεί δικαίωμα πολιτικού λόγου και κρίσης μόνο στους κατόχους της εξουσίας. Όμως, η πραγματική σκοπιμότητα της δήλωσης δεν είναι αυτή που περιμένουμε. Ο Ρουσσώ δεν ισχυρίζεται ότι γράφει μολονότι δεν κατέχει θέση εξουσίας, αλλά ακριβώς για αυτό. «Απαντώ όχι», μας λέει, «και γι’ αυτό γράφω περί πολιτικής. Αν ήμουν ηγεμόνας ή νομοθέτης, δεν θα έχανα το χρόνο μου να λέω τι πρέπει να γίνει· θα το έπραττα ή θα σιωπούσα». Το διασημότερο έργο του Ρουσσώ και ένα από τα σπουδαιότερα πολιτικοθεωρητικά κείμενα όλων των εποχών είναι, κατά τον ίδιο τον συγγραφέα, καρπός χαμένου χρόνου, σχεδόν περιττό. Δεν θα αργήσουμε να ξανασυναντήσουμε αυτή την απώλεια.
Το παρόν κείμενο aποτελεί επεξεργασία ομότιτλης εισήγησης στην επιστημονική διημερίδα, με θέμα «Ο J.-J. Rousseau και η εποχή μας. 300 χρόνια από τη γέννησή του (1712-2012)», που διοργάνωσαν το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (10-11 Νοεμβρίου 2012).
Ο Γιώργος Σαγκριώτης κάνει μεταδιδακτορική έρευνα στην πολιτική φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Φραγκφούρτης.