Γιάννης Γκλαβίνας
Τχ. 153-154
«Ας κάψουμε το σώμα, στον ιερό σκοπό, κι ύστερα να πάμε με τους ίδιους δαυλούς να βάλουμε φωτιά όλοι μαζί στων προδοτών τα σπίτια!…» Ώστε να βάλουμε φωτιά, ε; Κι όλοι μαζί! Με άλλα λόγια επανάσταση! Και έρχεσαι σε μένα, τον Διοικητή της Υποδιοικήσεως, να εγκρίνω μια επανάσταση – ίσως κομμουνιστική! Τσακίσου από δω αχρείε! Και του πέταξε τον Καίσαρα κατάμουτρα.
Το παραπάνω απόσπασμα από τη Μεθυσμένη Πολιτεία του Σωτήρη Πατατζή, που αναφέρεται στη λογοκρισία του Ιούλιου Καίσαρα του Σαίξπηρ από τον διοικητή της Αστυνομίας σε μια επαρχιακή πόλη την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά, συνοψίζει την κυρίαρχη αντίληψη για τη θεσμοποιημένη κρατική λογοκρισία του παρελθόντος στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, η λογοκρισία στον δημόσιο λόγο και στην καλλιτεχνική δημιουργία ταυτίζεται με το δικτατορικό καθεστώς, ασκείται από άσχετους με την καλλιτεχνική δημιουργία λογοκριτές, συνήθως αστυνομικούς και στρατιωτικούς, που προσπαθούν να εντοπίσουν ανατρεπτικά μηνύματα σε τραγούδια, θεατρικά κείμενα και κινηματογραφικές ταινίες, συγκροτώντας, κατά αυτόν τον τρόπο, έναν λογοκριτικό μηχανισμό με χαρακτηριστικά γλαφυρότητας και γκροτέσκο. Παράλληλα, στη συλλογική μας μνήμη η εικόνα για την κρατική λογοκρισία διαμορφώθηκε, κυρίως, από την εμπειρία της δικτατορίας των συνταγματαρχών και την πληθώρα παραδειγμάτων λογοκρισίας που παρέθεταν τα θύματα της «Κυράς Αναστασίας». Η αντίληψη αυτή περί κρατικού λογοκριτικού μηχανισμού είναι εν μέρει μόνο ορθή, αφού υπερτονίζοντας κάποια χαρακτηριστικά του παραγνωρίζεται η αδιάλειπτη περιστολή του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης στην τέχνη και στον δημόσιο λόγο για όλη την περίοδο από το 1936 έως το 1974, είτε πρόκειται για δικτατορία είτε για καχεκτική δημοκρατία, ενώ αμβλύνονται οι συνέπειες του λογοκριτικού φαινομένου τόσο για τους δημιουργούς όσο και για την κοινωνία των πολιτών.
Αν και Τύπος και κινηματογράφος αποτελούσαν προνομιακό πεδίο άσκησης προληπτικής λογοκρισίας, το τραγούδι ως μορφή έκφρασης ιδεών, συναισθημάτων και διασκέδασης των μαζών ήταν πάντα αγαπημένο παιδί της «Κυράς Αναστασίας». Στο παρόν άρθρο γίνεται προσπάθεια να σκιαγραφηθεί η άσκηση προληπτικής λογοκρισίας στο τραγούδι την περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών μέσα από το πλούσιο, αλλά αποσπασματικό, αρχείο της Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών, της αρμόδιας, δηλαδή, υπηρεσίας άσκησης προληπτικής λογοκρισίας, αρχείο που βρίσκεται στην Κεντρική Υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους.
[…]
Ο Γιάννης Γκλαβίνας είναι διδάκτωρ Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας – Αρχαιολογίας του ΑΠΘ
