Ρίκα Μπενβενίστε
τχ. 150-152
Οι μελέτες της Οντέτ Βαρών-Βασάρ για την ανάδυση μιας δύσκολης μνήμης, όπως και άλλες που ακολούθησαν, ορθώς περιλαμβάνουν τα μνημεία για το Ολοκαύτωμα στις ενδείξεις του γεγονότος ότι, από τη δεκαετία του 1990, το ελληνοεβραϊκό παρελθόν παύει να είναι «αόρατο», ότι η εβραϊκότητα αναδεικνύεται ως αντικείμενο συζήτησης στη δημόσια σφαίρα. Οι μελέτες αυτές δεν συναρτούν με τρόπο απλοϊκό τη συσσώρευση των μνημονικών τόπων σε αλλαγή νοοτροπιών και –παρά τις όποιες κατά καιρούς εντάσεις– αποτιμούν θετικά τη δημόσια επικύρωση μιας πολιτικά ορθής και καθυστερημένης αναγνώρισης.
Στο κείμενο που ακολουθεί, επιχειρώ να σκεφτώ τις διαδρομές της μνημόνευσης της Shoah στην Ελλάδα από μια διαφορετική σκοπιά, μέσα από φωτογραφίες: «διαλεκτικές εικόνες», με τους όρους του Βάλτερ Μπένγιαμιν, τόποι όπου «το άλλοτε συναντά το τώρα, μέσα σε μια στιγμιαία λάμψη», εικόνες που διαβάζονται στο παρόν των γνωστικών μας δυνατοτήτων. Φωτογραφίες και νοητικές παραστάσεις συνομιλούν μεταξύ τους, σε ένα παιχνίδι που «διασώζει» κάτι που δεν είναι ορατό, όπως έχει δείξει συχνά ο Georges Didi-Huberman. Οι φωτογραφίες που σχολιάζω φέρουν κάτι από την πραγματικότητα και από τις ιστορίες που τις γέννησαν, από την πραγματικότητα και το βλέμμα που ακουμπάμε πάνω τους σήμερα. «Μιλούν» και «αποκαλύπτονται» μέσω των συνειρμών που μας προκαλούν.
Πρόκειται για φωτογραφίες από τα εγκαίνια δύο μνημείων για το Ολοκαύτωμα που ανεγέρθηκαν στη Θεσσαλονίκη, το 1962 και το 1997. Οι δύο φωτογραφικές συλλογές που δημιουργήθηκαν έγιναν κατά παραγγελία και αποτελούν και αρχείο των τρόπων που είδαν τα εγκαίνια οι φωτογράφοι, μαρτυρία του βλέμματός τους σε μια σύντομη και μοναδική στιγμή, στην τελετή των «Αποκαλυπτηρίων». Επιδιώκω να καταστήσω ορατό τον κοινωνικό βίο που διάγουν τα μνημεία στον δημόσιο χώρο που διαμορφώνεται από πολιτικές και εικόνες, και ορατούς, επίσης, ούτε λίγο ούτε πολύ, τους ανθρώπους που απεικονίστηκαν μαζί τους. Κοιτάζοντας, ξαναβλέποντας, διασταυρώνοντας φωτογραφίες, εστιάζοντας σε λεπτομέρειες και πρόσωπα, σκεφτόμαστε αλλιώς την ιστορική διαδρομή των εικόνων, των μνημείων και των ανθρώπων που συνδέονται μαζί τους. Η συνομιλία ανάμεσα σε φωτογραφίες και νοητικές παραστάσεις αντλεί ίσως από την κριτική χειρονομία της Denkbild (thought-image) όπως την άσκησαν ο Β. Μπένγιαμιν και ο Ζ. Κρακάουερ, μεταξύ άλλων. Σε όσα ακολουθούν, προτείνω μια αφηγηματική άσκηση: Θα πω την ιστορία των δύο μνημείων δύο φορές. Μία φορά συμβατικά μέσα από τα αρχειακά έγγραφα και μία φορά μέσα από τις φωτογραφίες των εγκαινίων. Επιπλέον, «ανάποδα», με αντίστροφή χρονολογική σειρά: από το νεότερο στο παλαιότερο, από το 1997, στο 1962.
[…]
Η Ρίκα Μπενβενίστε διδάσκει Ιστορία στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Πρόσφατα βιβλία της: Αυτοί που επέζησαν. Εκτόπιση, Αντίσταση, Επιστροφή: Θεσσαλονικείς Εβραίοι στη Δεκαετία του 1940, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2014, και Λούνα. Δοκίμιο Ιστορικής Βιογραφίας, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2017.
