Έφη Κάννερ
Για το βιβλίο:
Cihan Tuğal, The Fall of the Turkish Model. How the Arab Uprisings Brought Down Islamic Liberalism, Verso, Λονδίνο 2016, 296 σ.
τχ. 136
Το τουρκικό μοντέλο της σύζευξης του Ισλάμ με τις αρχές του πολιτικου-οικονομικού φιλελευθερισμού και της κοσμικότητας που εκπροσωπούσε το ΑΚΡ, από τις απαρχές του προβλήθηκε ως το μοντέλο που θα γεφύρωνε τις αντιθέσεις μεταξύ μουσουλμανικού και δυτικού κόσμου. Η υιοθέτησή του από τις υπόλοιπες μουσουλμανικές χώρες θεωρήθηκε όχι μόνο εφικτή, αλλά και ευκταία. Προβλήθηκε ως τέτοιο από πολιτικούς και ακαδημαϊκούς κύκλους και ασφαλώς από τα ΜΜΕ την πρώτη δεκαετία του 2000. «Τι πήγε στραβά λοιπόν;», αναρωτιέται ο Cihan Tuğal. Ο αυταρχισμός που επιδεικνύει η τουρκική κυβέρνηση τα τελευταία χρόνια είναι αποτέλεσμα της αλαζονείας της εξουσίας ή της στροφής των φιλελεύθερων μουσουλμάνων προς τον συντηρητισμό;
Στα ερωτήματα αυτά ο συγγραφέας προτείνει μια αιρετική απάντηση: η επιτυχής φιλελευθεροποίηση της Τουρκίας τις τρεις τελευταίες δεκαετίες ήταν ακριβώς αυτή που προετοίμασε το έδαφος για τον μεταγενέστερο αυταρχισμό και τη συντηρητικοποίηση του Ισλάμ (σ. 3). Η ανάλυση, επομένως, των αιτίων δεν θα πρέπει να περιοριστεί στους ενδογενείς παράγοντες, αλλά να λάβει υπόψη την άνοδο του αυταρχισμού και του συντηρητισμού σε διεθνές επίπεδο. Από αυτή την άποψη είναι ενδεικτικό ότι σε αντίθεση με άλλους μελετητές που βλέπουν τη σύζευξη φιλελευθερισμού και συντηρητισμού ως τουρκική ιδιαιτερότητα, ο Tuğal υπογραμμίζει τις ρίζες αυτής της σύζευξης στην ίδια τη δυτική νεωτερικότητα. Έτσι οι αντιφάσεις της τουρκικής φιλελευθεροποίησης εντάσσονται καθ’ όλα στο πλαίσιο της νεωτερικής κανονικότητας (σ. 18).
Σύμφωνα με τον Tuğal, πολλές παραναγνώσεις της «τουρκικής περίπτωσης» οφείλονται στην υπερεκτίμηση της κοινωνίας των πολιτών ως παράγοντα που αντιτίθεται στην πολιτική και στο κράτος, προσέγγιση που αγνοεί τις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις και τη δυναμική τους (σ. 21). Η δυναμική όμως αυτή, υπογραμμίζει ο συγγραφέας, εξηγεί τόσο την άνοδο όσο και την πτώση του τουρκικού μοντέλου. Επρόκειτο, δηλαδή, για ένα μοντέλο εξαρχής ιεραρχημένο και δομημένο στη βάση εθνοτικών και θρησκευτικών αποκλεισμών, κάτι που ήδη ενέτεινε, με την πάροδο του χρόνου, τις σχετικές αντιθέσεις (ο λόγος κυρίως για το Κουρδικό ζήτημα). Το πρόβλημα γενικεύτηκε, όταν κάποιες ομάδες της νέας αστικής τάξης που επωφελήθηκαν από τον τουρκικό νεοφιλελευθερισμό, εξεγέρθηκαν ενάντια στη νεοφιλελεύθερη τάξη πραγμάτων τον Ιούνιο του 2013. Η εξέγερση του Γκεζί εφιστά την προσοχή μας στις αντιφάσεις που βρίσκονται στην καρδιά του νεοφιλελευθερισμού – το ότι δηλαδή οδηγεί σε κοινωνική ασφυξία τις ίδιες τις ομάδες που ευνοεί υλικά (σ. 21).
[…]
Η Έφη Κάννερ διδάσκει τουρκική ιστορία στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
