Χλόη Μπάλλα
τχ. 134-135
H Aθηναίων Πολιτεία δεν είναι ένα τυπικό αριστοτελικό κείμενο. Μία καταγραφή των ιστορικών γεγονότων και των μυθικών ιστοριών μέσα από τις οποίες η Αθήνα κατέκτησε τη δημοκρατία (το ιστορικό, πρώτο μέρος του κειμένου) ακολουθείται από την περιγραφή των αξιωμάτων και των θεσμών, βάσει των οποίων εξακολουθεί να διοικείται ως τις μέρες του Αριστοτέλη (το συστηματικό, δεύτερο μέρος του κειμένου). Ελάχιστες είναι οι φορές που η στεγνή αυτή παρουσίαση διακόπτεται από κάποια κρίση του συγγραφέα· και όταν αυτό συμβαίνει, σε τίποτε δεν μας θυμίζει τη λάμψη της αριστοτελικής σκέψης που γνωρίζουμε από το υπόλοιπο corpus. Αρκετοί μελετητές μάλιστα υποθέτουν ότι η Αθηναίων Πολιτεία δεν γράφτηκε καν από τον Αριστοτέλη αλλά από κάποιον μαθητή του. Η «ανάθεση» αυτή πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο ενός συλλογικού έργου (του πρώτου ίσως ερευνητικού προγράμματος στην ιστορία της σκέψης) καταγραφής πολιτειών των υπαρκτών πόλεων-κρατών και οργάνωσής τους (σύμφωνα με την παράδοση) με βάση το πολίτευμά τους. Από τις 158 πολιτείες, τα ονόματα των οποίων μας σώζονται στους αρχαίους καταλόγους των αριστοτελικών έργων, η Αθηναίων Πολιτεία είναι η μόνη που έφτασε στα χέρια μας, και μάλιστα αρκετά πρόσφατα, αφού ο πάπυρος στον οποίο έχει σωθεί ανακαλύφτηκε και εκδόθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα.
Ο πλούτος των ιστορικών πληροφοριών που περιλαμβάνουν οι σελίδες της, για ζητήματα μάλιστα για τα οποία οι πηγές μας, πριν από την ανακάλυψή της, ήταν ελάχιστες, σε συνδυασμό με τον μη θεωρητικό χαρακτήρα του κειμένου, εξηγούν γιατί το ενδιαφέρον για την Αθηναίων Πολιτεία μονοπωλήθηκε σχεδόν από τους ιστορικούς. Και πράγματι, ελάχιστες είναι οι μελέτες που προσεγγίζουν το κείμενο από φιλοσοφική σκοπιά. Σε αντίθεση, λοιπόν, με τα υπόλοιπα μέλη της μεταφραστικής ομάδας, με τα οποία μοιραστήκαμε –και ενίοτε πιστεύουμε ότι λύσαμε– αρκετές ερμηνευτικές απορίες, η δική μου πρόκληση ως προς το κείμενο που ανέλαβα να παρουσιάσω στο νεοελληνικό κοινό ήταν κάπως διαφορετική: δεν είχα να πατήσω στις «πλάτες των γιγάντων», που σε πολλές περιπτώσεις αναδεικνύουν διάφορα ερμηνευτικά ζητήματα. Σχεδόν δεν ήμουν σίγουρη για ποιον λόγο αυτό το κείμενο πράγματι θα έπρεπε να ενδιαφέρει έναν φιλόσοφο σαν τον Αριστοτέλη. Η προφανής και σχετικά εύκολη απάντηση ήταν πως το ενδιαφέρον του Αριστοτέλη για την ιστορία των θεσμών της Αθήνας δεν ήταν το ενδιαφέρον του φιλοσόφου, αλλά του εν γένει σκεπτόμενου ανθρώπου· ότι για να καταλάβουμε το κείμενο πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τον κατάλογο των τίτλων των αριστοτελικών κειμένων που δεν σώθηκαν· πως η Αθηναίων Πολιτεία φωτίζει τον ιδιότυπο εμπειρισμό του Αριστοτέλη, αλλά και το όραμα της σύνταξης μιας «εγκυκλοπαίδειας της γνώσης», καθώς και την κατεύθυνση στην έρευνα που συναντάμε αργότερα στον Περίπατο. Μπορούμε επίσης να δεχτούμε ότι το υλικό των πολιτειών λειτουργούσε ως μια «βάση δεδομένων», μια δεξαμενή πληροφοριών για το πιο θεωρητικό πρόγραμμα των Πολιτικών.
[…]
Η Χλόη Μπάλλα, διδάσκει αρχαία φιλοσοφία στο Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Έχει μεταφράσει την Αθηναίων Πολιτεία.