Θάνος Λίποβατς
τχ. 149
Ι.
- H. Αrendt έχει ως στόχο στο βιβλίο Περί του κακού τη βαθύτερη κατανόηση της έννοιας του κακού (με την τριπλή σημασία: malum physicum, malum morale, malum metaphysicum), πάντα σε σχέση με τη μορφή που πήρε το κακό στο πλαίσιο των ολοκληρωτισμών και των πολιτικών μεσσιανισμών του 20ού αιώνα, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη Shoah, το έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και του ιουδαϊκού λαού.1 Στο πλαίσιο αυτό, η Αrendt έψαξε να βρει στον Σωκράτη και στον Κant, καθώς και στον Ιησού και στον Παύλο, μία απάντηση: καθ’ οδόν εντόπισε τη σημασία της διαφοράς ανάμεσα στο σκέπτεσθαι και το θέλειν, ανάμεσα στο γιγνώσκειν και το πράττειν. Στο παρακάτω κείμενο επιχειρείται μία ανάλυση του κειμένου της Arendt για τον Σωκράτη και τον Παύλο, με στόχο την ανάδειξη των διαφορών ανάμεσά τους.
Η Arendt αναφέρει ότι ο Σωκράτης πίστευε ότι, αν ένας άνθρωπος αντιμετωπίσει επαρκώς συνετούς λόγους, δεν μπορεί να μην πράξει/δράσει σύμφωνα με αυτούς.2 Αυτή η στάση συνόδεψε την πρόθεση να αποφύγει το κακό, να το εξαφανίσει πίσω από επιχειρήματα. Αυτή η ιδέα παρέμεινε ισχυρή μέχρι τον Κant. Κυρίαρχη ιδέα ήταν στον Σωκράτη ότι γύρευε να αμυνθεί μέσα του ενάντια στην αντίφαση με τον εαυτό του. Για να το επιτύχει, χρησιμοποίησε τη μέθοδο της κριτικής ανάλυσης των λέξεων:3 το διφορούμενο και η ασάφεια στην καθημερινή χρήση των λέξεων όπως «ευτυχία/ευδαιμονία», «μόρφωση/παιδεία», το «δίκαιον», κτλ., καθώς και οι ηθικές και πολιτικές συνέπειες αυτής της χρήσης/κατάχρησης όφειλαν να αποκαλυφθούν δημόσια. Διαπίστωσε δε ότι η γνώμη μας για τα ηθικά ερωτήματα συνεχώς αλλάζει,4 ότι η δημαγωγική και σοφιστική ρητορεία και φλυαρία σαγηνεύουν και «πείθουν» τους ανθρώπους να πιστέψουν ότι συμφέροντα και προθέσεις για εξουσία, ισχύ και κυριαρχία είναι ταυτόσημα με το «Δίκαιον».5 Αλλά το «Δίκαιον» δεν βασίζεται ούτε στους νόμους της φύσης, ούτε σε αυθαίρετους/συμβατικούς, παραδοσιακούς ή μη κανόνες και νόρμες. Πίστευε όμως στη θεραπευτική δράση του ορθού Λόγου (Discours de la Raison).
[…]
O Θάνος Λίποβατς είναι ομότιμος καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 H. Arendt, Über das Böse, Piper, Mόναχο 2008., σ. 96.
2 Αυτ., σ. 41-2.
3 Αυτ., σ. 50.
4 Αυτ., σ. 62. Πλάτων, Γοργίας, 523 a – 527e.
5 Αυτ., σ. 63. Πλάτων, Νόμοι, 889e – 890a.
