Διονύσης Διονυσίου
Τχ. 149
Οι επίσημες ηγεσίες σε Αθήνα και Λευκωσία υποστηρίζουν ότι οι ΑΟΖ Κύπρου και Ελλάδας συναντώνται στο κέντρο της Ανατολικής Μεσογείου, στο λεγόμενο τριεθνές σημείο, μαζί με την ΑΟΖ της Αιγύπτου. Η Τουρκία αμφισβητεί αυτήν τη θέση και θεωρεί ότι η ΑΟΖ της συνορεύει με την αιγυπτιακή. Η Αίγυπτος, παρά τις εκκλήσεις τόσο της Ελλάδας όσο και της Τουρκίας, αρνείται μέχρι στιγμής να μπει στη διαδικασία οριοθέτησης ΑΟΖ. Το έχει κάνει μόνο με την Κύπρο στις νότιες θάλασσες, εκεί δηλαδή που τα παράλια Κύπρου και Αιγύπτου είναι ακριβώς παράλληλα.
- Η Τουρκία, ακολουθώντας αρχικά την ακραία ερμηνεία ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, ζήτησε από την Αίγυπτο υπογραφή συμφωνίας στη λογική της μέσης γραμμής, καλώντας το Κάιρο να εγκαταλείψει τη συμφωνία που υπέγραψε με τη Λευκωσία. Στην ίδια ακραία γραμμή παραγνώρισε εντελώς τα νησιά Καστελόριζο, Ρόδο, Κάσο και Κρήτη, υπογράφοντας μνημόνιο για οριοθέτηση ΑΟΖ με τη Λιβύη.
- Η Ελλάδα ζήτησε από την Αίγυπτο καθορισμό ΑΟΖ με άξονες αναφοράς το Καστελόριζο και τα νησιά Ρόδο, Κάσο και Κρήτη. Με βάση το Καστελόριζο, το οποίο απέχει 150 ναυτικά μίλια από τις ακτές της Πάφου, Αίγυπτος, Ελλάδα και Κύπρος θα αποκτούσαν την οικονομική εκμετάλλευση ενός τεράστιου μέρους της Ανατολικής Μεσογείου.
Η Αίγυπτος
Με βάση παραδεκτά γεγονότα, αυτήν τη στιγμή η Αίγυπτος, λόγω γεωπολιτικών διαφορών, δεν συζητά με την Τουρκία, την ίδια στιγμή βέβαια, όπως διευκρίνισε ο Έλληνας ΥΠΕΞ Νίκος Δένδιας, αρνείται να μπει σε συνολικές διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα για τον καθορισμό ΑΟΖ. Το πρόβλημα ανακύπτει σε σχέση με την επήρεια που μπορεί να έχει το Καστελόριζο σε αυτήν τη διαδικασία, με το Κάιρο να θεωρεί ότι τα επιχειρήματα της Τουρκίας στο συγκεκριμένο θέμα δεν είναι ανάξια συζήτησης. Από την άλλη, η Αίγυπτος έδειχνε πιο έτοιμη να συζητήσει μερική οριοθέτηση ΑΟΖ με την Ελλάδα και συγκεκριμένα τη νότια ΑΟΖ, με άξονες αναφοράς την Κρήτη και τα παράλια της Αιγύπτου. Στόχος της μερικής οριοθέτησης είναι αναμφίβολα να δοθεί απάντηση στο σύμφωνο οριοθέτησης μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης, το οποίο στην πραγματικότητα επιχειρεί να αποκόψει την Ελλάδα από κάθε διεκδίκηση στην Ανατολική Μεσόγειο.
Το προηγούμενο
Στην περιοχή της Ευρώπης συνολικά αλλά και της Ανατολικής Μεσογείου ιδιαίτερα υπάρχουν αυτήν τη στιγμή τέσσερα προηγούμενα οριοθέτησης ΑΟΖ, τα οποία μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα, αφού είναι δυνατόν να επηρεάσουν σε κάποιον βαθμό τις συμφωνίες που μπορεί να προκύψουν στη συνέχεια, χωρίς βεβαίως τίποτα να είναι απόλυτο. Οι περισσότερες αποφάσεις λαμβάνονται σε διμερές επίπεδο μεταξύ των κρατών και όπου δεν υπάρχει σοβαρός λόγος διαφωνίας καταλήγουν στη μέση γραμμή. Οι αποφάσεις των Διεθνών Διαιτητικών Δικαστηρίων (όπου υπήρξε προσφυγή) είναι συχνά διαφορετικές και φαίνεται ότι προσπαθούν να μη δυσαρεστήσουν απόλυτα τους αντίδικους. Κανένα κράτος δεν πήρε το 100% απ’ όσα ζητούσε και κανένα όμως δεν έφυγε με άδεια χέρια. Ας εξετάσουμε τις τέσσερις περιπτώσεις που αφορούν την περιοχή μας, οι οποίες περιγράφονται και σχολιάζονται μέσα από βιβλία και κείμενα ειδικών, όπως οι καθηγητές Κρατερός Ιωάννου, Χρίστος Ροζάκης κ.ά.
- Σημαντική είναι η υπόθεση της υφαλοκρηπίδας της θάλασσας της Μάγχης (1977). Γαλλία και Μ. Βρετανία είχαν απευθυνθεί στο Διαιτητικό Δικαστήριο και ζητούσαν να οριοθετήσει την υφαλοκρηπίδα στο Στενό της Μάγχης και στη Θάλασσα της Ιρουάζ, μεταξύ των ΒΔ ακτών της Γαλλίας και των νότιων ακτών της λόγω της παρουσίας: i) των Channel Islands, που τελούν υπό την επικυριαρχία της Μ. Βρετανίας και βρίσκονται μέσα στον Κόλπο Γκρανβίλ της Γαλλίας, ii) της νήσου Γκεσάντ, που ανήκει στη Γαλλία και βρίσκεται δυτικά και κοντά στις γαλλικές ακτές στη Βρετάνη, και ii) των νησίδων Σίλι, που ανήκουν στη Μ. Βρετανία και βρίσκονται πέρα από τις νοτιοδυτικές ακτές της Κορνουάλης. Στην υπόθεση αυτή το δικαστήριο αντιμετώπισε τις βρετανικές και γαλλικές ακτές ως μια περίπτωση «ευρείας γεωγραφικής αναλογίας», την οποία διατάρασσε η παρουσία των Channel Islands. Αυτό ακριβώς το στοιχείο επέτρεψε τη χάραξη μιας μέσης γραμμής μεταξύ των «ηπειρωτικών» ακτών των δύο κρατών (mid-Channel median Line) και στη συνέχεια την υιοθέτηση μιας ειδικής λύσης, αυτήν του «θύλακα» υφαλοκρηπίδας για τα νησιά.
- Προέκυψε διαφωνία για τον διαχωρισμό υφαλοκρηπίδας μεταξύ Λιβύης και Μάλτας. Το 1985, το Διεθνές Διαιτητικό Δικαστήριο της Χάγης, στο οποίο κατέφυγαν οι δύο χώρες, εφάρμοσε το κριτήριο της «αναλογικότητας» (proportionality criterion), σύμφωνα με το οποίο υπάρχει συνεκτίμηση του παράγοντα «έκταση των ακτών των αντίστοιχων κρατών (length of relevant coasts) στην προς οριοθέτηση περιοχή σε σχέση με τις αποδιδόμενες θαλάσσιες περιοχές (relevant areas) στο κάθε κράτος». Το δικαστήριο δεν έδωσε απάντηση στην ερώτηση αν υπάρχει ακριβής μαθηματική σχέση μεταξύ του συνολικού μήκους των ακτών και της τελικής οριοθέτησης σε ποσοστό επί τοις εκατό. Επί της ουσίας, η Λιβύη πήρε τη μερίδα του λέοντος στη θαλάσσια περιοχή που χωρίζει τις δύο χώρες. Προφανώς μέτρησε η μήκους 1.770 χλμ. ακτογραμμή της Λιβύης έναντι των 198 χλμ. που διαθέτει η Μάλτα.
- Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει υπογράψει συμφωνίες οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο (2003), τον Λίβανο (2007) και το Ισραήλ (2010). Η οριοθέτηση έγινε χωρίς διαιτησία, με τη θέσπιση του περί της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης και Υφαλοκρηπίδας Νόμου (64(Ι)/2004), τον οποίο η ΚΔ κατέθεσε στον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών ως θεματοφύλακα της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982. Με βάση τις νομοθεσίες αυτές, η Κύπρος κατέληξε σε συμφωνία με τις πιο πάνω χώρες με τη μέθοδο της μέσης γραμμής. Η Κύπρος διαθέτει ακτογραμμή 782 χλμ., η Αίγυπτος 2.450 χλμ., το Ισραήλ 273 χλμ. και ο Λίβανος 225 χλμ.
- Η Ελλάδα και η Ιταλία υπέγραψαν στις 9 Ιουνίου 2020 συμφωνία διαχωρισμού των θαλάσσιων ζωνών τους, η οποία πρακτικά καθορίζει την ΑΟΖ των δύο χωρών στο Ιόνιο Πέλαγος και την Αδριατική Θάλασσα. Η συμφωνία αυτή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Στηρίζεται μεν κατά κύριο λόγο στη μέθοδο της μέσης γραμμής, ωστόσο είναι σαφές ότι κάποια πολύ μικρά νησάκια δεν έχουν την ίδια επήρεια στη διαμόρφωση της ΑΟΖ. Για παράδειγμα, η Ελλάδα αποδέχθηκε ότι κάποια νησιωτικά συμπλέγματα όπως τα Διαπόντια νησιά, π.χ. οι Οθωνοί βορείως της Κέρκυρας, και οι Στροφάδες νοτίως της Ζακύνθου, διαθέτουν λιγότερη επήρεια στη διαμόρφωση της ΑΟΖ της με την Ιταλία.
Με λίγα λόγια, τι προκύπτει από τις τέσσερις υποθέσεις: Α) Η υπόθεση των Channel Islands λύθηκε με τη μέθοδο της ΑΟΖ-θύλακα. Δηλαδή τα Channel Islands έχουν υφαλοκρηπίδα αλλά περιορισμένη, εντός της γαλλικής υφαλοκρηπίδας, η οποία συνεχίζει μετά την υφαλοκρηπίδα των μικρών αυτών νησιών και συναντά τη βρετανική στη λογική της μέσης γραμμής. Β) Η υπόθεση Μάλτας – Λιβύης λύθηκε με βάση την αρχή της αναλογικότητας. Η Μάλτα, δηλαδή, είναι πολύ μικρό νησί και δεν μπορεί να έχει την ίδια υφαλοκρηπίδα με τη Λιβύη. Γ) Η υπόθεση της Κύπρου με τρεις γειτονικές της χώρες λύθηκε με βάση την αρχή της μέσης γραμμής. Κι αυτό γιατί η Κύπρος είναι τρίτο μεγαλύτερο νησί της Μεσογείου και αναγνωρίστηκε ότι έχει 100% επήρεια στη διεκδίκηση της ΑΟΖ της. Δ) Τέλος, η συμφωνία Ελλάδας – Ιταλίας που βασικά κινείται στη λογική της μέσης γραμμής αλλά έχει για κάποιες
νησίδες στοιχεία αναλογικότητας. Με λίγα λόγια, λιλιπούτεια νησάκια όπως οι Οθωνοί και οι Στροφάδες δεν μπορούν να επηρεάζουν τη διαμόρφωση ΑΟΖ όπως η Κέρκυρα και η Κεφαλλονιά.
Το κοινό στοιχείο αυτών των αποφάσεων είναι ότι σε όλες τις γνωμοδοτήσεις τα νησιά (όχι οι βραχονησίδες) έχουν και υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Αυτό πλέον δεν μπορεί να το αμφισβητήσει ούτε η Τουρκία, γι’ αυτό και σταδιακά ξεπερνά τις αρχικές ακραίες θέσεις της. Το ερώτημα βέβαια πάντα, όσες φορές το Διεθνές Δικαστήριο κλήθηκε να απαντήσει, είναι πόση υφαλοκρηπίδα έχει το κάθε νησί;
Ελλάδα – Κύπρος
Επιστρέφουμε στο αρχικό μας ερώτημα: Η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν συνορεύουσα ΑΟΖ; Την απάντηση δεν μπορεί να τη δώσει κανένας άλλος παρά μόνο ένα διεθνές διαιτητικό δικαστήριο. Το οποίο θα κρίνει εν πρώτοις την ελληνοτουρκική διαφορά, κατά πόσον δηλαδή το Καστελόριζο (9,5 χλμ. ακτογραμμή) έχει ολική ή μερική επήρεια στη διαμόρφωση της ελληνικής ΑΟΖ έναντι της νότιας ακτογραμμής (3.000 χλμ.) της Τουρκίας. Η Ελλάδα υποστηρίζει ολική, η Τουρκία καθόλου ή έστω μερική. Αν η επήρεια είναι ολική, τότε η Ελλάδα έχει κοινά θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο, αν είναι μερική, τότε δεν έχει.
Καμία χώρα δεν φαίνεται να υποχωρεί από τη θέση της, εξ ου και παρατηρείται η παρούσα κρίση στην Ανατολική Μεσόγειο διά των κινήσεων του τουρκικού και του ελληνικού πολεμικού στόλου.
Όσοι βεβαίως δεν παρασύρονται από πολεμοχαρείς δηλώσεις μπορούν να κατανοήσουν ότι σε τέτοιες περιπτώσεις οι απόλυτες θέσεις δεν οδηγούν πουθενά. Και στην Ελλάδα και στην Τουρκία υπάρχουν και πιο νηφάλιες φωνές: Από πλευράς Τουρκίας, ήδη ο Ιbrahim Kalin, προεδρικός εκπρόσωπος και επικεφαλής
σύμβουλος του προέδρου της Τουρκίας, διευκρίνισε κάνοντας τεράστια στροφή από τη δημόσια ρητορική της χώρας: «Δεν θέλουμε μοίρασμα των ενεργειακών αποθεμάτων. Η Τουρκία έχει εξαιρεθεί από όλες τις κινήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο που συμμετέχουν η Ελλάδα, η Κύπρος, το Ισραήλ και οι άλλοι. Για πολιτικούς λόγους, ιδεολογικούς λόγους εξαιρούν την Τουρκία». Για να ξεκαθαρίσει: «Θέλουμε η Τουρκία και η Ελλάδα να συμφωνήσουν σε μια ρύθμιση. Είμαστε έτοιμοι να συζητήσουμε με την Ελλάδα για όλα τα θέματα, το έχει πει ο πρόεδρος Ερντογάν: για ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα, βραχονησίδες, όλα μέρος των συζητήσεων».
Από ελληνικής πλευράς, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ήταν επίσης κατατοπιστικός, εκφεύγοντας από τη δήλωση του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού, ότι «όποιος πατήσει το πόδι του σε βραχονησίδα, πρώτα θα την κάψουμε και μετά θα ρωτήσουμε ποιος είναι». Είπε ο Έλληνας πρωθυπουργός: «Ναι στον διάλογο με την Άγκυρα για υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, όμως υπό μια απαράβατη προϋπόθεση. Η προϋπόθεση είναι να μην υπάρχει μια τέτοια ένταση και μια τέτοια κλιμάκωση από πλευράς της Τουρκίας, που να καθιστά αυτόν τον ουσιαστικό διάλογο πρακτικά αδύνατο», επισημαίνοντας ότι πρέπει οι δίαυλοι επικοινωνίας να είναι ανοιχτοί με την Τουρκία, παρότι αυτοί είχαν κλείσει πριν από λίγους μήνες.
Οι επιλογές Ελλάδας – Τουρκίας
Υπό αυτές τις συνθήκες, δύο επιλογές έχουν Ελλάδα και Τουρκία. Είτε θα συνομιλήσουν σοβαρά με πολιτικά και νομικά επιχειρήματα με βάση το κεκτημένο των έως τώρα συζητήσεών τους σε συνδυασμό με τα διεθνή δεδικασμένα, είτε θα μπουν σε μια πολεμική αντιπαράθεση. Και οι δύο χώρες μπορούν να κινηθούν και προς τις δύο επιλογές, ανεξαρτήτως του ποιος θα είναι τελικά νικητής ή ηττημένος. Η σοφή επιλογή, βέβαια, θα ήταν μια συμφωνία με όλους κερδισμένους.
Η Τουρκία πολιτικά δεν είναι ακριβώς στη γωνία, παρά τη φλυαρία διαφόρων εντεταλμένων αναλυτών τις τελευταίες μέρες, υπό την έννοια ότι θέτει ένα υπαρκτό πρόβλημα, το οποίο η Ελλάδα για χρόνια κρύβει κάτω από το χαλί. Η θαλάσσια περιοχή στην οποία κήρυξε τη νέα της NAVTEX βρίσκεται πέραν των 100 μιλίων από το Καστελόριζο και περίπου 70-80 από την Κύπρο. Σε αυτήν περιλαμβάνονται ζώνες που διεκδικούνται από την ίδια, την Ελλάδα και την Κύπρο. Πηγή του ελληνικού ΥΠΕΞ ανέφερε μάλιστα στον γράφοντα «ότι ένα μέρος αυτής της περιοχής αδιαφιλονίκητα ανήκει στην Τουρκία».
Ούτως ή άλλως, με βάση τη διεθνή ορολογία και εφόσον δεν έχουν υπογραφεί σχετικές συμφωνίες μεταξύ των κρατών, αυτή η περιοχή είναι «διαφιλονικούμενη», όσο κι αν αυτή η ορολογία προκαλεί πολιτικό στρες σε μερικούς στην Αθήνα και τη Λευκωσία. Σύμφωνα με πηγή στο κυπριακό ΥΠΕΞ, «σε διαφιλονικούμενες ζώνες απαγορεύονται ρητώς οι γεωτρήσεις, αλλά υπάρχει μια ασάφεια σε ό,τι αφορά τις σεισμικές έρευνες. Υπάρχει διεθνής νομολογία που τις απαγορεύει μεν, αλλά στην πράξη όλοι το κάνουν, αφού οι σεισμικές έρευνες δεν μπορούν να προκαλέσουν οριστική βλάβη στα συμφέροντα της άλλης χώρας, που επίσης διεκδικεί την ίδια θαλάσσια περιοχή».
Με λίγα λόγια, η Τουρκία, κινούμενη σε γκρίζα πολιτικά και νομικά μονοπάτια και διά της ισχύος, θέτει επί τάπητος τα αιτήματα και τις διεκδικήσεις της, με την Ελλάδα –με εξαίρεση τον Κυριάκο Μητσοτάκη– να αντιδρά κυρίως συναισθηματικά. Διά της επιλογής αυτής ωστόσο αποτυγχάνει να αναδειχθεί μέχρι στιγμής σε μια ήρεμη δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο, προσκαλώντας πειστικά την Τουρκία για άμεση προσφυγή στη Χάγη, με δεδικασμένο την ελληνοϊταλική συμφωνία για καθορισμό ΑΟΖ. Αυτή η συμφωνία θα μπορούσε να αποδειχθεί ένας καλός οδηγός για επίλυση των προβλημάτων και των δύο χωρών.
Από την άλλη, στην όποια εξίσωση γεωπολιτικής ισχύος διαμορφώνεται αυτήν τη στιγμή στην Ανατολική Μεσόγειο, η Κύπρος φαίνεται για μία ακόμα φορά να είναι απούσα και κυρίως απελπιστικά μόνη, αναζητώντας εις μάτην προστάτες. Ενόσω δεν προκύπτει μια διευθέτηση του Κυπριακού, παρότι η Κυπριακή Δημοκρατία είναι αναγνωρισμένο κράτος-μέλος του ΟΗΕ και της ΕΕ, θα αντιμετωπίζεται de facto ως η ε/κ κοινότητα που της δόθηκε μεν η διαχείριση της Κυπριακής Δημοκρατίας με το ψήφισμα 186 του Συμβουλίου Ασφαλείας, αλλά έκτοτε δεν έχει καταφέρει να βρει λύση στο κρίσιμο κομμάτι της επανένταξης των Τουρκοκυπρίων ή έστω στη δημιουργία ενός μηχανισμού εκπροσώπησης των συμφερόντων τους. Αυτό το κάνει μέχρι στιγμής με πολύ πειστικό τρόπο η Τουρκία.
(26.07.2020)
Ο Διονύσης Διονυσίου είναι δημοσιογράφος και διευθυντής της κυπριακής εφημερίδας Πολίτης
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πολίτης της Λευκωσίας στις 26.07.2020
