Λεωνίδας Εμπειρίκος / Λάμπρος Μπαλτσιώτης
τχ. 143-144
Συζητώντας το 2002 με έναν γνωστό που δραστηριοποιείτο στον χώρο του συνδικαλισμού των Αλβανών μεταναστών στην Ελλάδα, μείναμε εμβρόντητοι. Πριν από έναν χρόνο είχε αποβιώσει από την επάρατη νόσο ο καλός φίλος, παρ’ όλες τις σοβαρές διαφωνίες μας σε πολλά ζητήματα, Αριστείδης Κόλλιας. Ο συνομιλητής μας μάς λέει: «Κοιτάξτε, τον Κόλλια τον δηλητηρίασε το ελληνικό κράτος». Η αστεία αυτή άποψη, που προφανώς είχε κυκλοφορήσει μεταξύ μερικών Αλβανών μεταναστών –στους οποίους και είχε συμπαρασταθεί–, παρέπεμπε κατευθείαν στην πιθανή δηλητηρίαση του Αναστάσιου Κουλουριώτη από το ελληνικό κράτος στη δεκαετία του 1880, και κατεδείκνυε εκτός των άλλων τη βαθιά εξάρτηση από τα ιδεολογήματα του 19ου αιώνα, που βασανίζουν και σήμερα την αλβανική κοινωνία και την ιστορική επιστήμη.
Σχεδόν καθολικά, η αλβανική ιστοριογραφία εκλαμβάνει ως δεδομένη και αναλλοίωτη την εθνική υφή των ιστορικών γεγονότων τουλάχιστον από τον Μεσαίωνα. Και αυτό, γιατί θεωρείται δεδομένη η ταύτιση του εθνικού με αυτό που θα ονομάζαμε, με όρους ανθρωπολογικούς, εθνοτικό. Εδώ βέβαια πρέπει να ειπωθεί ότι για μεγάλο τμήμα της παραδοσιακής ελληνικής ιστοριογραφίας –στην οποία το εθνοτικό κριτήριο, όπου δεν υποστηρίζει τη σχετική κατασκευή, ατονεί ή απαλείφεται–, αντίστοιχα, για παράδειγμα, οι Χιμαριώτες είναι αείποτε Έλληνες, οι ορθόδοξοι Αλβανοί και οι Βλάχοι αν δεν είναι Έλληνες είναι «ελληνιζοντες» από την αρχαιότητα και ούτω καθ’ εξής. Καθώς το έθνος θεωρείται μία υπαρκτή κατηγορία χιλιετιών, εφευρίσκονται διάφορα σχήματα υπαγωγής σε αυτό από την αρχαιότητα, συνήθως καταγωγικά. Με τον ίδιο τρόπο, και μάλιστα με πολύ μεγαλύτερη σημασία για τη δημόσια ιστορία, για μεγάλο τμήμα της αλβανικής ακαδημαϊκής ιστοριογραφίας, πόσω μάλλον της εθνικιστικής, ο Μάρκος Μπότσαρης και η Μπουμπουλίνα είναι Αλβανοί, εξίσου Αλβανοί με τους αδελφούς Φράσερι, τον Κωνσταντίνο Χριστοφορίδη, το Φαν Νόλι, τον Εμβέρ Χότζα και τον Ιμπραχήμ Ρουγκόβα.
Η ελληνική εθνοποιητική διαδικασία και η συμμετοχή των Αλβανών –κατά τη συνήθη ορολογία του 19ου αιώνα– της σημερινής Νότιας Ελλάδας σε αυτήν, δηλαδή των Αρβανιτών, συνιστά ίσως την αφετηρία αυτού που μπορούμε να ονομάσουμε «αντεστραμμένη ανάγνωση». Οι αποκομμένοι από τον 14ο-15ο αιώνα από τις συμπαγείς αλβανικές εγκαταστάσεις Αλβανοί της σημερινής Νοτιότερης Ελλάδας συμμετέχουν ισότιμα στην Επανάσταση, χωρίς ουσιαστικά να τίθεται ζήτημα διαφοροποίησης μεταξύ «Αλβανών» και «Ελλήνων». Κι αυτό, γιατί στην προεθνική Οθωμανική Αυτοκρατορία η γλωσσική ή εθνοτική διαφοροποίηση είναι συνήθως πολιτικά και θεσμικά αδιάφορη. Όσοι επαναστατούν, επαναστατούν ως χριστιανοί. Επαναστατούν δε ως Ελληνες.
[…]
O Λεωνίδας Εμπειρίκος είναι ιστορικός.
Ο Λάμπρος Μπαλτσιώτης είναι διδάκτωρ Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.