ΦΑΚΕΛΟΣ: Η ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΟ BREXIT: ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

Εισαγωγή

Γιώργος Γιαννακόπουλος

τχ. 140-141

All across the country people felt it was the wrong thing. All across the country people felt it was the right thing. All across the country people felt they’d really lost. All across the country people felt they’d really won… All across the country people looked up google: “what is EU”. All across the country people looked up google: “move to Scotland”. All across the country people looked up google: “Irish Passport applications”. All across the country people called each other “cunts”… All across the country people felt righteous. All across the country people felt sick. All across the country people felt history at their shoulder. All across the country people felt history meant nothing. All across the country people felt like they counted for nothing.

Ali Smith, φθινόπωρο 2016

Στις 23 Ιουνίου 2018 κλείνουν δύο χρόνια από το δημοψήφισμα για την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η απρόσμενη επικράτηση της ψήφου υπέρ της εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ένωση εισήγαγε μια νέα λέξη στο πολιτικό λεξιλόγιο των ημερών, το «Brexit».

Η ιστορία του Brexit ξεκινά το 2013, με την υπόσχεση του τότε πρωθυπουργού της χώρας David Cameron να προχωρήσει στη διεξαγωγή δημοψηφίσματος με θέμα την παραμονή της Μεγάλης Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Δύο χρόνια αργότερα, το 2015, η επανεκλογή του κόμματος των Συντηρητικών και η επίτευξη κυβερνητικής αυτοδυναμίας δεν αφήνουν πολλά περιθώρια ελιγμών. Το δημοψήφισμα προγραμματίζεται για το καλοκαίρι του 2016 και το αποτέλεσμά του προκαλεί πολιτικό σεισμό. Η λαϊκή ετυμηγορία προκαλεί τριγμούς στο συντηρητικό πολιτικό «κατεστημένο». Ο David Cameron παραιτείται, οι ηγέτες του στρατοπέδου του Brexit αλληλοεξουδετερώνονται και η εκλογή της πιο μετριοπαθούς Theresa May προσφέρει μια πρόσκαιρη αίσθηση πολιτικής σταθερότητας.

Πολύ σύντομα η προσπάθεια της May να διαχειριστεί τη διαδικασία εξόδου της χώρας από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς διατηρώντας τη συνοχή του συντηρητικού στρατοπέδου αποδεικνύεται το ίδιο προβληματική. Οι πρόωρες εκλογές του καλοκαιριού του 2017, αντί να ενισχύσουν την κυβέρνηση της May, ενόψει της διαπραγμάτευσης με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, την αποδυναμώνουν και ανάγουν το προτεσταντικό ενωτικό κόμμα της Βόρειας Ιρλανδίας σε εγγυητή της κυβερνητικής πλειοψηφίας, περιπλέκοντας ακόμη περισσότερο την πολιτική ζωή της χώρας. Εν τω μεταξύ, ξεκινά στις Βρυξέλλες η πρώτη φάση των διαπραγματεύσεων, που εστιάζει στο οικονομικό κόστος του Brexit, στο εδαφικό ζήτημα του βορειο-ιρλανδικού συνόρου και στη διασφάλιση των δικαιωμάτων των Ευρωπαίων πολιτών στη χώρα. Η (μερική) συμφωνία επάνω στα θέματα αυτά, που επετεύχθη πριν από λίγους μήνες, άνοιξε το επόμενο στάδιο των διαπραγματεύσεων, που αφορά τη λεγόμενη μεταβατική περίοδο και το περίγραμμα της νέας εμπορικής σχέσης της χώρας με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η έξοδος της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα κομβικό γεγονός που θα επαναπροσδιορίσει τη θέση της χώρας στον κόσμο. Το αφιέρωμα έχει διττή στόχευση. Αφενός επιχειρεί μια πρώτη απόπειρα καταγραφής της κατάστασης των πραγμάτων (και των πνευμάτων) στο Ηνωμένο Βασίλειο την περίοδο που διανύουμε σε πολιτικό, πολιτισμικό, κοινωνικό, διανοητικό και οικονομικό επίπεδο. Αφετέρου εξετάζει πτυχές της σχέσης Βρετανίας και Ευρώπης σε ιστορική προοπτική. Πολλά σημεία της βρετανικής εμπλοκής στην Ευρώπη, ακόμη και της σχέσης της με το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, παραμένουν άγνωστα. Πώς μπορεί κανείς να εξηγήσει, λ.χ., το γεγονός ότι ελληνικοί εθνικιστικοί κύκλοι ακόμη αναπαράγουν την ψευδή πληροφορία ότι το γαλλικό βέτο για την ένταξη της Βρετανίας στην ΕΟΚ οφείλεται σε μια υποτιθέμενη διαφωνία γύρω από τη χρήση του ονόματος «Βρετανία» λόγω της γαλλικής «Βρετάνης»;

Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, η πολιτική ειδησεογραφία περιστρέφεται γύρω από το ζήτημα της τελωνειακής ένωσης της χώρας με τα κράτη-μέλη της Ένωσης. Η κυβέρνηση της May αντιμετωπίζει πιέσεις τόσο από τους Εργατικούς, όσο και από τη «φιλο-ευρωπαϊκή» πτέρυγα του κόμματός της να αλλάξει πολιτική και να επιδιώξει τη συμμετοχή της χώρας στην τελωνειακή ένωση, ώστε, μεταξύ άλλων, να αποφευχθεί η επαναφορά ενός «σκληρού» συνόρου στη Βόρεια Ιρλανδία. Η τελωνειακή ένωση, όπως υποστηρίζει ο Βασίλης Πεσμαζόγλου επικαιροποιώντας μια προηγούμενη ανάλυσή του για τις οικονομικο-πολιτικές διαστάσεις του Brexit (Σύγχρονα Θέματα, τχ. 134-135), αν και διευκολύνει τις βρετανικές εξαγωγές, εμποδίζει τη σύναψη εμπορικών συμφωνιών με τρίτες χώρες. Με βάση τα σημερινά δεδομένα, το επικρατέστερο σενάριο, εκτιμά ο Πεσμαζόγλου, κινείται στο πλαίσιο μιας συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου στα πρότυπα της συμφωνίας Καναδά – ΕΕ, που αποτελεί μια ενδιάμεση λύση μεταξύ «ήπιου» και «σκληρού» Brexit. Σε κάθε περίπτωση, ο Πεσμαζόγλου επισημαίνει τις μακροπρόθεσμα αρνητικές επιπτώσεις της εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ένωση στη βρετανική οικονομία, σε συνθήκες ανόδου του οικονομικού προστατευτισμού σε παγκόσμιο επίπεδο.

Μια πρώτη ομάδα κειμένων εστιάζει στις εύθραυστες πολιτικές και εθνοτικές ισορροπίες στη Σκωτία και τη Βόρεια Ιρλανδία. Η έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ένωση φάνηκε προς στιγμήν να επαναφέρει το σκωτσέζικο ζήτημα στην επικαιρότητα. Ο Νίκος Παπαδογιάννης επικεντρώνει στη δυναμική της σκωτσέζικης ανεξαρτησίας μετά το Brexit, αναλύοντας τη φιλο-ευρωπαϊκή πολιτική πλατφόρμα του Σκωτσέζικου Εθνικού Κόμματος. Ο Νίκος Σκούταρης διερωτάται εάν είναι εφικτό να παραμείνουν η Σκωτία και η Βόρεια Ιρλανδία στην ενιαία αγορά χωρίς να αποσχιστούν από το Ηνωμένο Βασίλειο.

Η ενεργοποίηση του λεγόμενου «άρθρου 50», που ξεκίνησε την τυπική διαδικασία εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, έφερε στο επίκεντρο του δημόσιου λόγου ζητήματα που αφορούν την εσωτερική συνταγματική τάξη της χώρας και συνδέονται με το λεγόμενο «Προνόμιο του Στέμματος» και τη διελκυστίνδα κυβέρνησης και Κοινοβουλίου. Η συμβολή του Δημήτρη Τσαραπατσάνη εστιάζει στη νομικοπολιτική διαμάχη που διεξήχθη στη χώρα με αφορμή την εμπλοκή των δικαστηρίων της στις πολιτικές διεργασίες του Brexit. Ενδεικτικό της έντασης είναι το διάσημο πλέον εξώφυλλο της Daily Mail με τις φωτογραφίες των τριών δικαστών που έκριναν πρωτόδικα την απόφαση ως «εχθρών του λαού». Για την εφημερίδα, οι ανώτατοι δικαστικοί που έκριναν την υπόθεση ήταν «εχθροί του λαού». Το πρωτοσέλιδο αντιπαρέβαλλε στην ετυμηγορία τριών ανώτατων δικαστικών με τη λαϊκή ετυμηγορία «17,4 εκατομμυρίων ψηφοφόρων του Brexit». Μάλιστα, η ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας έκανε νύξη στις σεξουαλικές προτιμήσεις ενός εκ των τριών δικαστών.

Το πρωτοσέλιδο της Daily Mail συντήρησε το τοξικό πολιτικό κλίμα των ημερών του δημοψηφίσματος. Η «ανάκτηση του ελέγχου», που επαγγέλλονταν οι ενορχηστρωτές του Brexit, περιείχε ισχυρές δόσεις ρατσισμού, ξενοφοβίας και νοσταλγίας ενός φαντασιακού αυτοκρατορικού μεγαλείου. Το Κόμμα της Ανεξαρτησίας (UKIP) του πρώην τραπεζίτη του Σίτυ Nigel Farage δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει την προσφυγική κρίση για να ενεργοποιήσει τα αμυντικά αντανακλαστικά των ψηφοφόρων. Εικόνες προσφυγικών κομβόι υπενθύμιζαν τους κινδύνους της «ανεξέλεγκτης» μετανάστευσης από την (Ανατολική) Ευρώπη. Αν και το κόμμα του Farage έφτασε να αποτελεί δυνητικό τρίτο πόλο στο βρετανικό πολιτικό σύστημα, η δυναμική του περιορίστηκε δραματικά μετά το δημοψήφισμα. Σε κάθε όμως περίπτωση, η καθοδική πορεία του UKIP είναι αντιστρόφως ανάλογη με την ένταση της συχνότητας εμφάνισης περιστατικών ρατσιστικής βίας. Το κείμενο της Βασιλικής Τσαγκρώνη χαρτογραφεί τον ακροδεξιό πολιτικό χώρο στη Μεγάλη Βρετανία, με έμφαση στη συμβολή του UKIP στην καμπάνια του Brexit.

Οι πολιτικές εντάσεις του ευρωπαϊκού ζητήματος διαχέονται στο πεδίο της κουλτούρας. Ήδη αρχίζει να γίνεται λόγος για την «πολιτισμική παραγωγή» του Brexit. Η προτελευταία ενότητα κειμένων διερευνά τις αποτυπώσεις της νέας πολιτικής συνθήκης στη λογοτεχνία και το θέατρο, μέσα από την ανάλυση μελετών περίπτωσης. Ο Peter Cherry εστιάζει στο πεδίο της λογοτεχνίας και αναλύει δειγματοληπτικά ορισμένα παραδείγματα της μυθοπλασίας της περιόδου που διανύουμε. Ο Φίλιππος Χάγιερ στρέφει την προσοχή του στην πολιτική παρέμβαση του Αγγλικού Εθνικού Θεάτρου εξετάζοντας τις επιτελέσεις του εθνικού εαυτού στη θεατρική παράσταση, Η Χώρα μου: Έργο εν Εξελίξει.

Η ιστορία του Brexit δεν μπορεί να κατανοηθεί χωρίς να ληφθεί υπόψη η προϊστορία των σχέσεων Βρετανίας – Ευρώπης και, πιο συγκεκριμένα, η αμφίθυμη εμπλοκή της χώρας στο μεταπολεμικό πείραμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, λόγω των αντιφατικών δεσμεύσεων της χώρας στην Κοινοπολιτεία και στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Η διεύρυνση του πλαισίου αναφοράς μάς επιτρέπει να διακρίνουμε εναργέστερα τις διαφορετικές ιδεολογικές αφετηρίες και περιεχόμενα του βρετανικού «ευρωσκεπτικισμού» και να κατανοήσουμε σε βάθος τους πολιτικούς μετασχηματισμούς που προκαλεί το ευρωπαϊκό ζήτημα στη χώρα. Προς αυτή την κατεύθυνση κινείται η συμβολή της Ειρήνης Καραμούζη η οποία επιχειρεί μια ανασκόπηση της επαμφοτερίζουσας στάσης της χώρας απέναντι στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, από τη δεκαετία του 1960 έως τις μέρες μας, με σημεία σταθμούς την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ και την περίοδο του θατσερικού νεοφιλελευθερισμού.

Η δυναμική σχέση Βρετανίας και Ευρώπης υπερβαίνει την ιστορία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Τα δύο τελευταία κείμενα του αφιερώματος θίγουν ευρύτερα ζητήματα που αφορούν τις αντιλήψεις για την Ευρώπη στη Βρετανία. Ο Emile Chabal ασκεί κριτική στον μύθο της αδιάλειπτης συνέχειας του βρετανικού έθνους και της υποτιθέμενης πολιτικής σταθερότητας της χώρας σε αντίθεση με την ηπειρωτική Ευρώπη. Το μόνο σταθερό μοτίβο στο βρετανικό πλαίσιο, υποστηρίζει ο Chabal, είναι ο τρόπος παραγωγής και αναπαραγωγής των πολιτικών και διανοητικών ελίτ που συντηρούν τέτοιες μυθολογίες. Τέλος, η Αθηνά Συριάτου επισκοπεί τις βασικές σταθερές των αντιλήψεων για την Ευρώπη και τη θέση της χώρας σε αυτήν, όπως εκφράζονται στα βρετανικά σχολικά εγχειρίδια κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα.

Τα κείμενα που ακολουθούν συνιστούν μια πρώτη, αποσπασματική απόπειρα καταγραφής των βασικών θεμάτων που φέρει στο προσκήνιο της βρετανικής επικαιρότητας η συγκυρία του Brexit. Ο κατάλογος δεν είναι σε καμία περίπτωση εξαντλητικός. Η λογική που διέπει τη σύνταξή του κινητοποιείται από την πεποίθηση ότι η συγκυρία της εξόδου της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μία πρώτης τάξεως ευκαιρία διεύρυνσης της γνώσης μας για τη χώρα και τους κατοίκους της.

Ο Γιώργος Γιαννακόπουλος είναι διδάσκων Ευρωπαϊκής και Βρετανικής Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

 

Δείτε Επίσης

Αφήστε μια απάντηση

IΔPYTHΣ Σταμάτης Χρυσολούρης

EKΔOTEΣ Νίκος Αλιβιζάτος, Γρηγόρης Ανανιάδης, Στέφανος Πεσμαζόγλου

ΣYNTAKTIKH EΠITPOΠH Έφη Αβδελά, Νίκος Αλιβιζάτος, Γρηγόρης Ανανιάδης, Νικόλας Βαγδούτης, Θανάσης Βαλαβανίδης, Οντέτ Βαρών Βασάρ, Λίνα Βεντούρα, Κώστας Βλασόπουλος, Κώστας Γαβρόγλου, Γιώργος Γιαννακόπουλος, Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Έλλη Δρούλια, Χάρης Εξερτζόγλου, Ελευθερία Ζέη, Όλγα Θεμελή, Βίκυ Ιακώβου, Γιώργος Ιωαννίδης, Γιώργος Καραβοκύρης, Αλέξανδρος Κεσσόπουλος, Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Λούση Κιουσοπούλου, Ηλίας Κούβελας, Μάκης Κουζέλης, Νίκος Κουραχάνης, Δημήτρης Κυρτάτας, Σαράντης Λώλος, Γιώργος Μαλάμης, Αχιλλέας Μητσός, Αλεξάνδρα Μπακαλάκη, Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Λάμπρος Μπαλτσιώτης, Ρίκα Μπενβενίστε, Βαγγέλης Μπιτσώρης, Στρατής Μπουρνάζος, Ανδρέας Πανταζόπουλος, Κατερίνα Ροζάκου, Άκης Παπαταξιάρχης, Στέφανος Πεσμαζόγλου, Ειρήνη Σκαλιώρα, Αθηνά Σκουλαρίκη, Γιάννης Σταυρακάκης, Κώστας Τσιαμπάος, Σάββας Τσιλένης, Δημήτρης Χριστόπουλος, Κώστας Χριστόπουλος, Θωμάς Ψήμμας.

ΓPAMMATEIA ΣYNTAΞHΣ Γρηγόρης Ανανιάδης, Βίκυ Ιακώβου, Αλέξανδρος Κεσσόπουλος, Γιώργος Μαλάμης, Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Στέφανος Πεσμαζόγλου, Σάββας Τσιλένης

KAΛΛITEXNIKH EΠIMEΛEIA Βουβούλα Σκούρα

ΔIEYΘYNTHΣ EKΔOΣHΣ Γιώργος Γουλάκος

ΔIOPΘΩΣH KEIMENΩN Αναστασία Λαμπροπούλου

HΛEKTPONIKH ΣEΛIΔOΠOIHΣH-ΦIΛMΣ Eκδόσεις νήσος, Σαρρή 14, 105 53 Αθήνα, τηλ.: 210.3250058

EKTYΠΩΣH Kωστόπουλος Γιώργος, Aκομινάτου 67-69, τηλ.: 210.8813.241

BIBΛIOΔEΣIA Βασ. & Ζαχ. Μπετσώρη O.Ε., Στ. Γονατά 13A, τηλ.: 210.5743.783

ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΕΙΣ

Εισάγετε το email σας για να ενημερώνεστε για τα νέα άρθρα