Τχ. 158-159
Επιμέλεια: Αγγελική Μητροπούλου
Τα νησιά αναδεικνύονται σήμερα εκ νέου σε ενδιαφέρον θέμα, στο επίπεδο του φαντασιακού, των ασκούμενων πολιτικών, αλλά και ευρύτερα στη θεματολογία που απασχολεί τόσο τους ίδιους τους νησιώτες, όσο και τους κατοίκους των ηπειρωτικών περιοχών. Πράγματι, τα νησιά έρχονται έντονα στο προσκήνιο μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, τα νησιά βρίσκονταν στο επίκεντρο για γεωπολιτικούς κυρίως λόγους. Τώρα η εστίαση έχει μετατοπιστεί σε γεωοικονομικά θέματα. Κάπως έτσι μπορούμε εν συντομία να περιγράψουμε τη μεταβολή που έχει συντελεστεί. Ένας λόγος που εν δυνάμει ερμηνεύει αυτή την τάση είναι η συμβολή των νησιωτικών περιοχών στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και στην προώθηση της βιωσιμότητας· σήμερα οι ίδιοι οι πολίτες λαμβάνουν πρωτοβουλίες για να μειώσουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα, προτείνοντας και εφαρμόζοντας στην πράξη οικοσυστήματα και οικονομικά συστήματα που βλάπτουν λιγότερο το περιβάλλον. Πολύ συχνά τα νησιά χρησιμοποιούνται ως παράδειγμα για να καταδειχθεί, ακριβώς, ότι αυτό είναι εφικτό.
Μέσα σε όλα αυτά, συνεχίζει και η σημειολογική συζήτηση που αφορά τα νησιά και, πιο συγκεκριμένα, την έννοια της νησιωτικότητας, διότι οι νησιώτες παλεύουν διαρκώς ενάντια σε μια απλουστευτική θεώρηση των νησιών: Επειδή είναι νησιά –όχι επειδή κάνουν ή δεν κάνουν κάτι– αλλά μόνο και μόνο επειδή είναι νησιά, ξεκινούν με αρνητικό φορτίο. Και αυτό στην αγγλική, αλλά και σε αρκετές άλλες γλώσσες, αποδίδεται με τη χρήση της λέξης «insularity»: Ο Αμερικανός οικονομολόγος Michael Porter στο βιβλίο του The Competitive Advantage of Nations αναφέρεται μία μόνο φορά στα νησιά, για να περιγράψει συγκεκριμένες πρακτικές, οι οποίες είναι στενόμυαλες, και ανθρώπους συντηρητικούς, που δεν ενδιαφέρονται για καινούριες ιδέες. Όλη αυτή τη συνθήκη την περιγράφει ως «insular». Oι νησιώτες και οι θεωρητικοί των νησιωτικών σπουδών έχουν να αναμετρηθούν με ένα βουνό προκαταλήψεων και άγνοιας. Η συζήτηση φυσικά δεν περιορίζεται μόνο στη σημειολογία.[1]
Ο «κόσμος των νησιών» αποκαλύπτεται στο παρόν τεύχος των Σύγχρονων Θεμάτων μέσα από την οπτική του Godfrey Baldacchino. Η Χριστίνα Κωνσταντακοπούλου παρουσιάζει τις διαφορετικές πλευρές της αρχαίας πρόσληψης της νησιωτικότητας, που κυμαίνονταν μεταξύ της εικόνας της απομόνωσης και της συνδεσιμότητας. Ο Αθανάσιος (Σάκης) Γκέκας επιχειρεί να παρουσιάσει τα βασικά σημεία από τις λίγες στοχευμένες μελέτες από ιστορικούς του Αιγαίου και του Ιονίου που διερευνούν τη νησιωτικότητα του χώρου δίνοντας τη διάσταση της ιστιοριογραφίας. Ο Αθανάσιος (Θανάσης) Κίζος θέτει ερωτήματα και επιχειρεί να ιχνηλατήσει διαστάσεις και προοπτικές που σχετίζονται με το ποιο θα είναι το «παραδοσιακό» τοπίο του μέλλοντος, υπό τη διάσταση της συνεχιζόμενης τουριστικής πίεσης που δέχονται τα νησιά στην Ελλάδα ως τουριστικοί προορισμοί ανά τις δεκαετίες. Απαντήσεις στο δίλημμα αν τα νησιά είναι τελικά περισσότερο κόλαση ή παράδεισος και για ποιους επιχειρεί να δώσει η Αγγελική Μητροπούλου στο σήμερα, ενώ ο Γιάννης Σπιλάνης πραγματεύεται τα νησιά «ως διαχρονικά αντικείμενα των αναπτυξιακών μας ερώτων». Ο Νικόλας Καραχάλης και η Άννα Κυριακάκη εξηγούν γιατί ο σύγχρονος πολιτισμός και η πολιτιστική δραστηριότητα των νησιών αποτελούν ίσως το πιο ισχυρό, αλλά αναξιοποίητο, πλεονέκτημα της νησιωτικότητας στην Ελλάδα, ενώ ο Ιωάννης Δασκαλάκης και η Καλλιόπη Σαπουντζάκη αναδεικνύουν τη σημασία της διαχείρισης των φυσικών πόρων στα νησιά μέσα από τη χρησιμοποίηση του νερού για τον επαναπροσδιορισμό της ίδιας της έννοιας της νησιωτικότητας. Η «περιδιάβαση» στην έννοια της νησιωτικότητας ολοκληρώνεται με την παρουσίαση της ευρωπαϊκής διάστασης αυτής από τον Κωνσταντίνο Νικολόπουλο.
Η Αγγελική Μητροπούλου είναι υποψήφια διδάκτωρ στο τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Απόσπασμα από τη συνέντευξη του καθηγητή Μπαλτατσίνο που παραχωρήθηκε στο ΕΝΑ. Για περισσότερες πληροφορίες ανατρέξτε εδώ: https://www.enainstitute.org/publication/%ce%b3%ce%b9%ce%b1%cf%84%ce%af-%cf%84%ce%b1-%ce%bd%ce%b7%cf%83%ce%b9%ce%ac-%ce%b4%ce%b5%ce%bd-%cf%80%cf%81%ce%ad%cf%80%ce%b5%ce%b9-%ce%bd%ce%b1-%ce%b5%ce%af%ce%bd%ce%b1%ce%b9-%ce%bc%cf%8c%ce%bd/.
