Τχ. 155-156
Σύνταξη φακέλου: Αραμπατζή Αθηνά, Θώδος Γιώργος, Μπαλαμπανίδης Δημήτρης, Πέττας Δημήτρης, Σαμαρίνης Πασχάλης, Σιατίτσα Δήμητρα
Συντονισμός και επιμέλεια φακέλου: Δημήτρης Μπαλαμπανίδης
Αφετηρία για τη συζήτηση και τα επιμέρους ζητήματα που θέτουν τα κείμενα του παρόντος φακέλου αποτελεί η κλιμακούμενη στεγαστική επισφάλεια που παρατηρείται στην Ελλάδα και στην υπόλοιπη Ευρώπη, ιδιαίτερα κατά την τελευταία δεκαετία, σε σύνδεση και με τις αναδιαρθρώσεις που προκάλεσε η οικονομική κρίση. Η εν λόγω στεγαστική επισφάλεια λαμβάνει στις χώρες της Ευρώπης διάφορες μορφές και διαστάσεις που εντάσσονται βεβαίως σε διαφορετικά χωροκοινωνικά πλαίσια, παράλληλα όμως εμφανίζουν και πολλές ομοιότητες ή/και αναλογίες.
Στόχος του φακέλου είναι να συνεισφέρει μια κριτική ματιά στις πρόσφατες εξελίξεις και διακυβεύματα που αναδύθηκαν σε ευρωπαϊκές πόλεις, εστιάζοντας σε κοινές, παρόμοιες ή ανάλογες εμπειρίες, με κύριες αιχμές την αύξηση των τιμών των ενοικίων και των ακινήτων, την επιδείνωση των στεγαστικών συνθηκών για όλο και μεγαλύτερο εύρος νοικοκυριών, τη συγκέντρωση της ακίνητης περιουσίας σε όλο και λιγότερα χέρια, τη χρηματιστικοποίηση και εντατικότερη εμπορευματοποίηση της κατοικίας, τις πιέσεις που ασκεί η τουριστικοποίηση και ο εξευγενισμός κ.ά. Αποτέλεσμα των παραπάνω –μεταξύ άλλων– η αυξανόμενη δυσκολία πρόσβασης σε προσιτή κατοικία, ο εκτοπισμός κατοίκων από τις γειτονιές τους και η αύξηση των εξώσεων, των πλειστηριασμών και της αστεγίας.
Τα κείμενα που περιλαμβάνονται στον φάκελο παρουσιάζουν λοιπόν διάφορες εκφάνσεις των πρόσφατων εξελίξεων στον τομέα της στέγασης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς επίσης ορισμένες σχετικές παρεμβάσεις σε επίπεδο θεσμικών πολιτικών και κινηματικών διεργασιών. Η αναφορά σε παραδείγματα της Ελλάδας, της Γερμανίας, της Ισπανίας και της Γαλλίας σε έναν ενιαίο φάκελο δεν δηλώνει σε καμία περίπτωση την ταύτιση των εμπειριών μεταξύ διαφορετικών χωρών και πόλεων της Ευρώπης, ούτε πίστη σε μία ενιαία λύση για όλα τα προβλήματα και για όλες τις περιπτώσεις. Προκύπτει από την ανάγκη να κοιτάξουμε πέρα από τα καθ’ ημάς, από την αναγνώριση της σημασίας που έχει η ανταλλαγή (επάλληλων αλλά και ετερόκλητων) εμπειριών, καθώς επίσης από τη διάθεση να δοκιμαστούν κατευθύνσεις παρέμβασης διαφορετικές από τις παραδεδομένες. Τα παραδείγματα που παρουσιάζονται στη συνέχεια διατηρούν λοιπόν τις ιδιαιτερότητές τους και, παράλληλα, τοποθετημένα μαζί διαμορφώνουν ένα πλαίσιο για ανοιχτή και συγκριτική αποτίμηση και διερεύνηση απαντήσεων σε (στεγαστικά) ζήτημα που οπωσδήποτε ξεπερνούν τα τοπικά όρια και χρειάζεται (και στην Ελλάδα) να τοποθετηθούν ψηλά στην ατζέντα.
Οι Αθηνά Αραμπατζή, Δημήτρης Πέττας και Πασχάλης Σαμαρίνης εισάγουν διαφορετικές διαστάσεις της συζήτησης μέσα από την περίπτωση της Αθήνας, συνδέοντας τα φαινόμενα της στεγαστικής επισφάλειας με την οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας, καθώς και με πρόσφατες εξελίξεις. Η εισοδηματική συμπίεση ευρύτατων κοινωνικών ομάδων, η αδυναμία πρόσβασης σε προσιτή κατοικία μέσω παραδοσιακών μηχανισμών, όπως η αντιπαροχή και η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης, σε συνδυασμό με υπερτοπικές δυναμικές, όπως η κινητικότητα του διεθνούς κερδοσκοπικού κεφαλαίου, η αύξηση του αστικού τουρισμού και η επέκταση των βραχυχρόνιων μισθώσεων, διαμορφώνουν ένα νέο τοπίο και νέα διακυβεύματα γύρω από το ζήτημα της κατοικίας. Ένα σημαντικό ερώτημα για την Ελλάδα, σύμφωνα με το κείμενο, είναι και οι μορφές συλλογικής διεκδίκησης και, ταυτόχρονα, θεσμικής ρύθμισης στη νέα συνθήκη που διαμορφώνεται.
Οι Γιώργος Θώδος και Δημήτρης Πέττας συζητούν τις διαδικασίες χρηματιστικοποίησης του οικιστικού αποθέματος της πόλης του Βερολίνου κατά τις τελευταίες δεκαετίες, οι οποίες κυριάρχησαν παρά την ύπαρξη πολιτικών και ρυθμιστικών πλαισίων προστασίας των ενοικιαστών. Οι πιέσεις από τη συγκέντρωση μεγάλου μέρους του οικιστικού αποθέματος στα χέρια περιορισμένων εταιρειών σε μία «πόλη ενοικιαστών» (στην οποία μόλις το 17,5% των κατοίκων ιδιοκατοικεί και η οποία δέχεται κάθε χρόνο μεγάλα κύματα εσωτερικής και διεθνούς μετανάστευσης) παραμένουν ιδιαίτερα έντονες. Ωστόσο, η ανάπτυξη και δράση ενός μεγάλης κλίμακας και πολύμορφου κινήματος για την κατοικία (Deutsche Wohnen & Co Enteignen/DWE) πέτυχε τη διεξαγωγή ενός νικηφόρου τοπικού δημοψηφίσματος με αίτημα την απαλλοτρίωση και κοινωνικοποίηση οικιστικών μονάδων που ανήκουν σε μεγάλες εταιρίες οι οποίες έχουν στην κατοχή τους ένα σημαντικό μερίδιο του οικιστικού αποθέματος της πόλης. Στο πλαίσιο αυτό, αναλύονται τα χαρακτηριστικά του κινήματος DWE, μέσα από το οποίο αντλούνται πολύτιμα συμπεράσματα για τα νεοαναδυόμενα κινήματα για την κατοικία στην Ελλάδα.
Η Δήμητρα Σιατίτσα, με πεδίο αναφοράς την Ισπανία και εξειδικεύοντας στην περίπτωση της Βαρκελώνης, συζητά τους τρόπους με τους οποίους μορφές πολυεπίπεδης διακυβέρνησης (από το κράτος έως την τοπική κυβέρνηση) συνέβαλαν στη διαμόρφωση ενός συμπεριληπτικού θεσμικού πλαισίου προστασίας του δικαιώματος στην κατοικία υπό την πίεση των κοινωνικών κινημάτων, καθώς και τον ρόλο των πολιτικών καταβολών της κεντρικής και τοπικής διοίκησης στις διαδικασίες αυτές. Η περίπτωση της Ισπανίας, με αναλογίες αλλά και διαφορές με την Ελλάδα, αναδεικνύει ένα ευρύ φάσμα αντιδράσεων στην για δεκαετίες εφαρμογή νεοφιλελεύθερων πολιτικών απελευθέρωσης της αγοράς και χρηματιστικοποίησης της κατοικίας. Σε συνθήκες όξυνσης των ανισοτήτων και των αποκλεισμών, κατά την περίοδο της χρηματοπιστωτικής κρίσης, η ύπαρξη μαζικών κινημάτων, όπως επισημαίνει η Δήμητρα Σιατίτσα, αποδείχτηκε κρίσιμη τόσο επειδή άσκησε πίεση στις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις, όσο και επειδή απέδειξε έμπρακτα την ύπαρξη εναλλακτικών τρόπων άσκησης πολιτικής, ισχυροποιώντας διεκδικήσεις για προοδευτικές μεταρρυθμίσεις.
Τέλος, ο Δημήτρης Μπαλαμπανίδης, ξεκινώντας τον προβληματισμό του από ένα γεγονός που αφορά την Ελλάδα, την κατάργηση το 2012 του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας, του μοναδικού δηλαδή δημόσιου φορέα παραγωγής και διάθεσης κοινωνικής κατοικίας, περιγράφει πολιτικές και προγράμματα για την κοινωνική κατοικία στη Γαλλία, και ειδικά στο Παρίσι. Αναδεικνύει έτσι, σε αντιδιαστολή με τις αντιλήψεις για συρρίκνωση της όποιας δημόσιας παρέμβασης, μια πολιτική κοινωνικής κατοικίας που στοχεύει στη συνεχή αύξηση παραγωγής και διάθεσης οικιστικών μονάδων με ευρεία συμπερίληψη διαφορετικών εισοδηματικών ομάδων. Εστιάζοντας –μεταξύ άλλων– στο πρόσφατο παράδειγμα ένταξης μονάδων κοινωνικής κατοικίας σε ένα από τα πλέον εμβληματικά εμπορικά κτίρια στο ακριβό κέντρο του Παρισιού (στο εμπορικό κέντρο La Samaritaine), επισημαίνει ότι μια τέτοια πολιτική, πέρα από ποσοτικούς στόχους για τη στέγαση του πληθυσμού, μπορεί να εντάσσει και παραμέτρους όπως η κοινωνική ανάμειξη και η προσαρμογή σε διαφορετικούς τύπους κατοίκησης.
