Νίκος Μουζέλης
τχ. 143-144
Η μελέτη της Κατερίνας Ροζάκου, που εκδόθηκε πρόσφατα στη σειρά «Εθνογραφίες» των εκδόσεων Αλεξάνδρεια, εστιάζεται στη συγκριτική μελέτη δύο συσσωματώσεων στον χώρο του εθελοντισμού, που έχουν ως στόχο τη στήριξη προσφύγων. Πρόκειται για τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό (ΕΕΣ) και για την Εθελοντική Εργασία Αθήνας (ΕΕΑ). Η πρώτη συσσωμάτωση χαρακτηρίζεται από μια ισχυρά θεσμοθετημένη, γραφειοκρατική οργάνωση όπου προσφέρουν υπηρεσίες στους πρόσφυγες, κυρίως εθελόντριες αστικής προέλευσης. Η δεύτερη έχει μια εξαιρετικά ρευστή δομή και ευέλικτους κανόνες. Κανόνες που δεν έρχονται από τα πάνω, αλλά αναδύονται μέσω της διαντίδρασης μεταξύ των ακτιβιστών και των προσφύγων, σε ένα πλαίσιο μη ιεραρχικό, αντιγραφειοκρατικό και εξισωτικό. Δηλαδή σε ένα πλαίσιο που μοιάζει περισσότερο με «παρέα» και λιγότερο με σωματείο. Σε ένα πλαίσιο όπου κυριαρχούν η συντροφικότητα και η αλληλεγγύη.
Το βιβλίο της Κατερίνας Ροζάκου είναι πολύ σημαντικό γιατί συνδέει με πετυχημένο τρόπο τη θεωρία με την προσεκτική, πολύχρονη (πέντε χρόνια) εμπειρική έρευνα πεδίου. Η θεωρία βασίζεται στον συμβολικό κονστρουκτιβισμό. Το όλο κατασκευάζεται μέσω της διαντίδρασης που μεταμορφώνει τον εαυτό και τον άλλο – ενώ συγχρόνως διαμορφώνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο τα υποκείμενα βιώνουν την καθημερινότητά τους.
Πέρα από το παραπάνω γενικό εννοιολογικό περίγραμμα, η ανάλυση βασίζεται σε μια σειρά από βασικές έννοιες όπως: η κοινωνικότητα, ο ηθικός πολίτης, η υποκειμενικότητα του/της εθελοντή/εθελόντριας, οι πρακτικές αυτορρύθμισης και φροντίδας του εαυτού, οι τεχνολογίες της αυτοκυβέρνησης, η διάκριση μεταξύ ανθρωπιστικού εθελοντισμού (που χαρακτηρίζει την ΕΕΣ) και μαχόμενου εθελοντισμού (ΕΕΑ), η αντίθεση μεταξύ βοήθειας που βασίζεται σε ανταλλάγματα (υλικά και άυλα) και αυτής που δίνεται χωρίς καμιά προϋπόθεση, χωρίς το «υπολογισμένο δώρο» που ενέχει την προσμονή της ανταπόδοσης. Εδώ αξίζει να αναφέρω τη διεισδυτική κριτική ανάλυση ανθρωπολογικών και κοινωνιολογικών/κοινωνικών θεωριών περί του δώρου, κυρίως αυτή του Μαρσέλ Μος που θεωρεί το δώρο όχι μόνο ως ανιδιοτέλεια, αλλά και ως ιδιοτέλεια. Κατά τη Ροζάκου, το δώρο αποτελεί μια υβριδική έννοια που είναι ποιοτικά διαφορετική από αυτήν της αλληλεγγύης. Στην τελευταία, ο/η εθελοντής/εθελόντρια προσφέρει όχι ένα δώρο, αλλά τον χρόνο του/της σε ένα πλαίσιο αλληλόδρασης με έναν πρόσφυγα, έναν ασθενή, ένα εξαρτώμενο άτομο, ένα ορφανό παιδί κτλ., δηλαδή σε ένα πλαίσιο «συντροφικότητας». Σε τελική ανάλυση, ένα δώρο χωρίς αντάλλαγμα. Δηλαδή το δώρο είναι «η ίδια η σχέση» (σελ. 36).
Περνώντας τώρα στις εμπειρικές μορφές ανάλυσης, εδώ δίνεται πρώτα μια σύντομη εικόνα του περάσματος από τον ανθρωπιστικό εθελοντισμό σε αυτόν του εικοστού πρώτου αιώνα, που σταδιακά αναπτύσσεται στη βάση της αλληλεγγύης.
[…]
Ο Νίκος Μουζελής είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο LSE.
