Ελεάνα Γιαλούρη
τχ. 149
To βιβλίο Η παράδοση στο κάδρο: Φωτογραφία, εξουσία και κοινωνικό φαντασιακό στα Σφακιά (Tradition in the Frame. Photography, Power, and Imagination in Sfakia, Crete) του Κωνσταντίνου Καλαντζή αποτελεί προϊόν πολυετούς εθνογραφικής έρευνας στα Σφακιά της Κρήτης. Κινούμενος από το χωρικό και το εθνικό πλαίσιο κατασκευής της εικόνας «του Σφακιανού» (α΄ μέρος) στις διαπραγματεύσεις εξουσίας που την συνδιαμορφώνουν (β΄ μέρος) και την ταλάντευση των ντόπιων μεταξύ παράδοσης και νεωτερικότητας (γ΄ μέρος), ο συγγραφέας επαναφέρει με νέα ματιά θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα που από καιρό απασχολούν την ανθρωπολογία συνολικά, αλλά και την ελληνική ανθρωπολογία ειδικότερα, όπως, μεταξύ άλλων, τις σχέσεις μεταξύ αποικιοκρατίας, εθνικισμού, τουρισμού και τοπικής ταυτότητας, παράδοσης και τουρισμού, παραδοσιακότητας και (μετα/)νεωτερικότητας, «Ανατολής» και «Δύσης», αλλά και τον ρόλο του «χωριού» ή της «κοινότητας» ως πεδίων ανθρωπολογικής έρευνας, τη σημασία των αισθήσεων συνολικά και της όρασης πιο συγκεκριμένα ως αντικειμένου, αλλά και ως μέσου ανθρωπολογικής ανάλυσης. Προς αυτή την τελευταία θεματική θα κινηθώ επιλέγοντας να παρουσιάσω το βιβλίο του Καλαντζή μέσα από το πρίσμα ενός ενδιαφέροντος για τον ρόλο της φωτογραφίας και γενικότερα για τις περιπέτειες του οπτικού στην Ανθρωπολογία.
Ως γνωστόν, από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, η φωτογραφία, που ως εργαλείο ανθρωπολογικής έρευνας κατά τον 19ο αιώνα αντιμετωπιζόταν με αισιοδοξία και ενθουσιασμό για τις επιστημονικές προοπτικές που αυτή υποσχόταν, απαξιώνεται. Υπό την επήρεια του βρετανικού λειτουργισμού η φωτογραφία και το οπτικό εν γένει αρχίζουν να θεωρούνται εχθρικά προς τις επιστημολογικές προτεραιότητες της εποχής, οι οποίες προτάσσουν το ενδιαφέρον τους για τις «αόρατες», «βαθιές» κοινωνικές δομές έναντι του «επιφανειακού», για αυτές, ορατού κόσμου. Η δυναμική των εικόνων υποτάσσεται στο κείμενο και ο ρόλος τους περιορίζεται στην εικονογράφησή του. Πολλοί έχουν διερωτηθεί πώς μπορεί να άλλαζε η ιστορία της ανθρωπολογίας και η σχέση της με την εικόνα αν ο Πολωνός φωτογράφος Stanislaw Witkiewicz, ως συνοδός του ανθρωπολόγου Bronislaw Μalinowski στα νησιά Τρομπριάντ κατά τη σημαντική για την ανθρωπολογία δεκαετία του 1910, δεν αποφάσιζε τελικά να τον εγκαταλείψει μετά τη μεταξύ τους σύγκρουση και το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Έκτοτε, ο σκεπτικισμός απέναντι στην εικόνα, ή μια «εικονοφοβία», όπως χαρακτηριστικά την αντιλαμβάνεται ο Lucien Castaing Taylor, έχει υποτάξει τις οπτικές αναπαραστάσεις στο εθνογραφικό κείμενο. Όπως έχουν κατ’ επανάληψη σημειώσει θεωρητικοί του οπτικού, μεταξύ των οποίων και ο Καλαντζής, ο σκεπτικισμός αυτός εξακολουθεί να συντηρείται έως σήμερα από διάφορα καθεστώτα γνώσης που καταδικάζουν την εικόνα, είτε για την αμφισημία της, που θεωρείται ασύμβατη με τη διαφανή, αντικειμενική, υποτίθεται, ανάλυση του ορθολογικού ακαδημαϊκού λόγου, είτε για τον ρεαλισμό της, που συγκαλύπτει τον κατασκευασμένο χαρακτήρα της και τις ιεραρχίες εξουσιών που συντηρεί και την συντηρούν.
[…]
Η Ελεάνα Γιαλούρη είναι επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Ανθρωπολογίας του Πάντειου Πανεπιστημίου.
