Γιώργος Ι. Ξυδόπουλος / Αργύρης Αρχάκης / Άννα Ιορδανίδου
τχ. 138-139
Παρουσίαση (Γ. Ι. Ξυδόπουλος)
Το βιβλίο Πιπέρι στο στόμα: όψεις των λέξεων-ταμπού στη Νέα Ελληνική, των Μαρίας Καμηλάκη, Γεωργίας Κατσούδα και Μαρίας Βραχιονίδου πρωτοκυκλοφόρησε στην Αθήνα το 2015 και η β΄ έκδοση το 2016 από τις εκδόσεις Καλλιγράφος.
Όπως αναφέρεται στον πρόλογο, η έρευνα και η σχετική βιβλιογραφία για το συγκεκριμένο λεξιλόγιο της νέας ελληνικής (ΝΕ), σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε άλλες γλώσσες, όπως τα Αγγλικά, είναι ποσοτικά φτωχές, περισσότερο εξαιτίας του επιστημονικού ταμπού απέναντι σ’ αυτά τα «χαμηλού επιπέδου» λεξιλόγια. Τα πρώτα λεξικά που κατέγραψαν κάποια αθώα και λιγότερο ταμπού τμήματα του λεξιλογίου αυτού ήταν τα λεξικά του Καπετανάκη και του Δαγκίτση, αργότερα το λεξικό του Ζάχου και το τρίτομο ανθολογικό έργο της Κουκουλέ. Η πρώτη πολύ πλούσια και εκτεταμένη καταγραφή και συζήτηση των περιθωριακών λεξιλογίων γενικά, προφανώς, οφείλεται στον Η. Πετρόπουλο, που εργάστηκε σκληρά επί δεκαετίες για να διασώσει το πολύτιμο αυτό λεξιλόγιο και υπέστη τότε τα πάνδεινα από το πολιτικό και θρησκευτικό κατεστημένο.
[…]
Μια κοινωνιογλωσσολογική ματιά
(Α. Αρχάκης)
Πιπέρι στο στόμα, λοιπόν! Ποια, όμως, είναι η πράξη που απαιτεί αυτήν τη σωματική τιμωρία; Είναι προφανώς η βωμολοχία, η χρήση των απαγορευμένων λέξεων, των λέξεων-ταμπού, των λέξεων που πολύ εύστοχα οι συγγραφείς παρομοιάζουν με «δραπέτες» επειδή «ξέφυγαν», όπως σημειώνουν, «από το γλωσσικό καθαρτήριο που συμβολικά κατασκευάζει η κάθε κοινωνία» (σ. 9). Είναι η χρήση των «επαναστατημέν[ων] λέξε[ων], οι οποίες αρνούνται να συμμορφωθούν με τις κάθε είδους θρησκευτικές, ηθικές και κοινωνικές επιταγές», «ιστορώντας», όπως χαρακτηριστικά επισημαίνουν, «έναν λόγο αντίστασης απέναντι σε κάθε είδους κανονικότητες και ελεγκτικούς μηχανισμούς» (ό.π.). Είναι οι λέξεις «που λειτουργούν σαν μια […] βακχική κραυγή» (ό.π.) και οι λειτουργίες των οποίων φαίνεται να επιβιώνουν ακόμα και στις περιπτώσεις γλωσσικών διαταραχών και αφασιών, όταν δηλαδή οι ασθενείς «μπορεί να λησμονούν ή να μπερδεύουν ονόματα συγγενών τους» (σ. 8).
[…]
Μια γλωσσοεκπαιδευτική ματιά (Ά. Ιορδανίδου)
Γιατί θα πρέπει ένας εκπαιδευτικός να διαβάσει το Πιπέρι στο στόμα; Πρώτον, για να διευρύνει τη γνώση και τη συνείδησή του ως κοινωνικού όντος, κυρίως όσον αφορά την αποδοχή της διαφορετικότητας (και όχι την «ανεκτικότητα» απέναντι στη διαφορετικότητα, που διατηρεί το πλαίσιο των σχέσεων εξουσίας). Δεύτερον, για να αποκτήσει ένα πολύτιμο «ερμηνευτικό κλειδί για την ανάγνωση των κανονιστικών περιορισμών που θέτει η κάθε κοινωνία και των διεξόδων από αυτούς που εφευρίσκουν τα άτομα και οι κοινωνικές ομάδες», όπως πολύ εύστοχα επισημαίνεται στον επίλογο του βιβλίου, και ειδικότερα να αποκτήσει ένα ερμηνευτικό εργαλείο για τις λεκτικές συμπεριφορές εντός και εκτός σχολείου και να προβληματιστεί για το τι «κάνουμε με τις λέξεις», όπως π.χ.:
Όταν ο μαθητής χρησιμοποιεί τη δημοφιλή προσφώνηση «μαλάκας» ή γενικότερα το λεξιλόγιο-ταμπού στις λεκτικές συναλλαγές με τους συμμαθητές του, δηλώνει οικειότητα ή υβριστική συμπεριφορά;
[…]
Ο Γιώργος Ι. Ξυδόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Γλωσσολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών.
Ο Αργύρης Αρχάκης είναι καθηγητής Γλωσσολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών.
Η Άννα Ιορδανίδου είναι καθηγήτρια Γλωσσολογίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Πατρών.
Comment