Γρηγόρης Μολύβας
τχ. 145-146
Καθυστερώ να παραλάβω τα παιδιά μου από τον παιδικό σταθμό και νιώθω, ασφαλώς, ενοχές για την αναστάτωση και την ταλαιπωρία που προκαλώ. Πληρώνω όμως το πρόστιμο που ενδέχεται να επιβάλλει η Διεύθυνση του σταθμού στους γονείς που καθυστερούν και αισθάνομαι πλέον ότι είναι δικαίωμά μου να καθυστερώ. Συνέβη σε παιδικό σταθμό στο Ισραήλ με το εκπληκτικό αποτέλεσμα η επιβολή προστίμου, αντί να αποτρέψει την ανεύθυνη συμπεριφορά των γονέων, να πολλαπλασιάσει τα περιστατικά καθυστέρησης. Πώς εξηγείται αυτό; Κάπως έτσι: Μπορώ να συνεχίσω συστηματικά και ανενδοίαστα να αδιαφορώ για την ώρα που θα παραλάβω το παιδί μου, εφόσον πια θεωρώ ότι πληρώνω για την παροχή μιας προσφερόμενης υπηρεσίας, η οποία συνολικά αξίζει για μένα τον κόπο. Αυτή είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση μετασχηματισμού των κοινωνικών σχέσεων μέσω της διείσδυσης του χρήματος σε σφαίρες που δεν προσιδιάζουν στην αγοραία λογική. Ο στιγματισμός μιας εξαρχής επιλήψιμης συμπεριφοράς, στον οποίο παραπέμπει εξ ορισμού το πρόστιμο, μετουσιώνεται στην πορεία σε ανταποδοτικό τέλος. Ο Sandel στέκεται σε αυτό το σημείο: Μια κοινωνικά πλημμελής ή απαράδεκτη στάση μετατρέπεται σε μέρος μιας αμοιβαία επωφελούς δραστηριότητας μέσω πληρωμής. Όμως αυτό έχει ευρύτερες αρνητικές συνέπειες για την ποιότητα των κοινωνικών σχέσεων, έστω κι αν όλοι «βολεύονται» στη νέα τάξη πραγμάτων. Ο γονέας παύει εφεξής να σκέφτεται αν η συμπεριφορά του επιβαρύνει τους άλλους και εστιάζει στο αν έχει την οικονομική ευχέρεια να ανταποκριθεί στο κόστος της καθυστέρησης που τον εξυπηρετεί. Έτσι, η ευελιξία της χρηματικής συναλλαγής αντικαθιστά την ηθική της ευθύνης. Σε τελική ανάλυση, δεν επωφελείται μόνο ο γονέας που καθυστερεί, αλλά και το ίδρυμα, το οποίο μπορεί να βελτιώσει τις υπηρεσίες του ή να επεκτείνει τον κύκλο εργασιών του με τα χρήματα που συλλέγει από την επιβολή τέτοιων προστίμων.
Δεν είναι φυσικά το μόνο παράδειγμα στο οποίο καταφεύγει ο Sandel για να στηλιτεύσει την αδόκητη διείσδυση του χρήματος σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής. Αντιθέτως, το βιβλίο κυριολεκτικά χτίζεται πάνω στη μεθοδική παρουσίαση αναρίθμητων περιστατικών που στοχεύουν να ενισχύσουν τη γενική τοποθέτηση του συγγραφέα για τους κινδύνους που ελλοχεύουν στην επέκταση της αγοραίας λογικής σε κάθε έκφανση του συλλογικού βίου.
[…]
Ο Γρηγόρης Μολύβας διδάσκει Πολιτική Θεωρία στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ. Τελευταίο του βιβλίο: Αξιοκρατία και
κοινωνική δικαιοσύνη, Πόλις, Αθήνα 2018.
