Ελένη Παπαγαρουφάλη
τχ. 138-139
Το Φωνές/Fonés είναι ένας συλλογικός τόμος και μία από τις πολλές δράσεις της Ομάδας Φωνές, αποτελούμενης «από εικαστικούς καλλιτέχνες και κοινωνικούς επιστήμονες που διερευνούν από κοινού τρόπους με τους οποίους οι ήχοι που παράγονται από ζωντανά σώματα μετατρέπονται σε ύλη για σκέψη και καλλιτεχνικό έργο» (σ. 17). Είναι, όμως, διαφορετικός από τους συνηθισμένους τόμους γιατί, εκτός από δοκίμια κοινωνικών επιστημόνων και καλλιτεχνών, ένα μεγάλο μέρος του περιλαμβάνει αποσπάσματα ηχητικών και οπτικών συνθέσεων, εγκαταστάσεων, performances και άλλων καλλιτεχνικών δράσεων που έχουν μεταφέρει στο χαρτί οι δημιουργοί τους μέσα από εικόνες και σχόλια. Κατά συνέπεια, όταν διαβάζει κανείς αυτό το «βιβλίο», μπορεί και να νιώσει ότι αγγίζει όχι φύλλα χαρτιού αλλά cd, βιντεοκασέτες, dvd, κασέτες, iPhone και όλα τα οπτικοακουστικά μέσα που χρησιμοποιούν οι καλλιτέχνες για να αναδείξουν τις ηχητικές εικόνες που προκύπτουν από τις ανθρώπινες φωνές, τόσο στην έναρθρη όσο και στην ημι-έναρθρη, ακόμη και στην άναρθρη εκφορά τους. Ταυτόχρονα μπορεί και να το φανταστεί σαν εκείνα τα κουτιά, γεμάτα φωτογραφίες και μικροαντικείμενα, που όταν κατά καιρούς τα ανοίγουμε μας «φωνάζουν» σαν να βγαίνουν από ζωντανά σώματα. Δεν μας «μιλούν», γιατί η «φωνή» υπάρχει πριν από τη γλώσσα, μας λέει ο Jean-Luc Nancy, αλλά μας καλούν να τους φανερωθούμε με τη φωνή μας και, αργότερα μόνο, να «συν-ομιλήσουμε» μαζί τους, για να ανα-δημιουργήσουμε τους δεσμούς μας με τον κόσμο μας.
Ίσως ακούγονται παράξενα αυτά τα φαντασιακά άλματα, αλλά οι επιμελητές του βιβλίου μάς ενθαρρύνουν προς αυτή την κατεύθυνση. Μας λένε ότι οι θεματικές είναι έτσι διατεταγμένες που να θυμίζουν «δίκτυο» που διακλαδίζεται, ώστε ο κάθε αναγνώστης να μπορεί να ακολουθεί τις δικές του διαδρομές μεταξύ διαφορετικών προσεγγίσεων της φωνής. Επίσης, μας καλούν να φανταστούμε την εγκατάσταση Λοξό Πάνελ του Ζάφου Ξαγοράρη ως συμβολική αποτύπωση των αλληλοδιαπλοκών καλλιτεχνικών και θεωρητικών προτάσεων του τόμου: τα διαφορετικά μεταξύ τους τραπέζια-γραφεία του Ξαγοράρη μπορούν να αλληλοδιαπλέκονται σε ενιαίες, πάντως «λοξές», κατασκευές και να μεταφέρονται οπουδήποτε, για να διευκολύνουν παρουσιάσεις ενιαίων πάνελ με τη χρήση ηχητικών ή άλλων μηχανισμών. Τέλος, ξεκινούν το πόνημά τους με το φιλοσοφικό δοκίμιο Φωνή βοώσα εν τη ερήμω του Jean-Luc Nancy, ο οποίος μας προ[σ]καλεί να φανταστούμε τη φωνή, όχι ως ηχητικό αδιάψευστο σημάδι της παρουσίας μας ως υποκειμένων-εγώ, αλλά ως εκείνο «το οικείο προηγούμενο της γλώσσας», αυτή την πληθυντική-πολυφωνική βοή που, χωρίς να αρθρώνει καμιά γλώσσα, «μας εκβάλλει στον κόσμο», έξω, στην έρημο, εκεί όπου δεν υπάρχει (ακόμα) νόημα, καλώντας τον άλλον να βγει από τον εαυτό του, να δώσει φωνή κι αυτός με τη σειρά του» (σ. 52).
[…]
Η Ελένη Παπαγαρουφάλη διδάσκει Κοινωνική Ανθρωπολογία στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών.
