Ελσίνκι 2013, 173 σ.
Ιωάννης Μάνος
τχ. 130-131
Η αντίληψη ότι τα Βαλκάνια αποτελούν τη νοτιοανατολική ευρωπαϊκή περιφέρεια του δυτικού ευρωπαϊκού κέντρου αποτέλεσε βασική παράμετρο αρκετών πολιτικών αναλύσεων και επιστημονικών συζητήσεων στην προσπάθεια για την κατανόηση όσων συνέβησαν στην περιοχή μετά το 1990. Οι εμπόλεμες συγκρούσεις και οι αλλαγές εθνικών συνόρων συνδέθηκαν ανιστορικά με το βαλκανικό παρελθόν και αποδόθηκαν σε προϋπάρχουσες εθνοτικές και εθνικές διαμάχες. Οι μεγάλοι υπερεθνικοί οργανισμοί παρενέβησαν με στόχο την εισαγωγή δυτικών μοντέλων εκδημοκρατισμού, εκσυγχρονισμού και οικονομικής ανάπτυξης. Η αναπαράσταση των Βαλκανίων ως η εγγύς ετερότητα του δυτικού κόσμου αναπαράχθηκε και τέθηκε εκ νέου σε ισχύ.
Ωστόσο, η συστηματική μελέτη των κοινωνικών και πολιτισμικών πρακτικών της μετασοσιαλιστικής πραγματικότητας έδειξε ότι ο πολιτισμικός παράγοντας είναι θεμελιώδης και ιδιαίτερα κρίσιμος στην κατανόηση της κοινωνικής πολυπλοκότητας της περιοχής και, κατά συνέπεια, είναι λάθος να αγνοηθεί. Υπενθύμισε, ακόμα, ότι μπορεί η μετάβαση στη νεωτερικότητα και τα έθνη-κράτη, καθώς και οι σοσιαλιστικές και καπιταλιστικές πολιτικές να άλλαζαν κάθε φορά τις φυσικές συνθήκες της καθημερινής ζωής των ανθρώπων, ωστόσο οι επιπτώσεις των παρατηρούμενων διαδικασιών δεν υπήρξαν ούτε γραμμικές ούτε μονοδιάστατες. Επιβεβαίωσε, τέλος, την ιστορικά προσδιορισμένη διαπίστωση ότι η συνύπαρξη πολιτισμικά διαφορετικών πληθυσμών συνεχίζει να αποτελεί μία καθημερινή, αυτονόητη και διαχρονικά βιωμένη πραγματικότητα.
Στην πληρέστερη κατανόηση της σημασίας του πολιτισμού και της σχέσης ανάμεσα στις πολιτισμικές πρακτικές και τις γεωπολιτικές αναπαραστάσεις έρχεται να συμβάλει ο τόμος Ottoman Intimacies, Balkan Musical Realities, με επιμελητές τους Risto Pekka Pennanen, Παναγιώτη Πούλο και Ασπασία Θεοδοσίου. Πρόκειται για μια διερεύνηση της παρουσίας του οθωμανικού παρελθόντος στη σύγχρονη και πρόσφατη βαλκανική πραγματικότητα μέσα από τη μελέτη της μουσικής. Ο τόμος αποτελείται από έντεκα κείμενα (εισαγωγή και δέκα άρθρα) οργανωμένα σε τρεις ενότητες. Η πρώτη διερευνά ιστορικά και συγχρονικά τη σχέση που διαμορφώνεται μέσα από τη μουσική ανάμεσα στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας στη Βαλκανική χερσόνησο και στην κεντρική της διοίκηση. Εξετάζει, ακόμα, τον απόηχο και την παρακαταθήκη των μουσικών πρακτικών της οθωμανικής περιόδου στις μουσικές εκφράσεις της σύγχρονης Τουρκίας κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα ως και τα πρόσφατα χρόνια.
Η δεύτερη ενότητα μελετά τις αναπαραστάσεις του οθωμανικού παρελθόντος μέσα από εκφραστικές μορφές του πολιτισμού, όπως η όπερα και ο κινηματογράφος. Η τρίτη ενότητα εξετάζει σύγχρονες μουσικές πρακτικές και περιγράφει τη συγκρότηση διαφόρων εκδοχών μιας κοινής βαλκανικής μουσικής ταυτότητας (κάποια κείμενά της εστιάζουν στους Ρομά) με στοιχεία που θεωρείται ότι επιβιώνουν από το οθωμανικό παρελθόν.