Αριστείδης Μπαλτάς
τχ. 136
Τιμητικά αφιερώματα, όπως το παρόν, κατά κανόνα συγκροτούνται από κείμενα επιστημονικά, των οποίων το περιεχόμενο συνδέεται, κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο, με το έργο του τιμωμένου. Η καθιερωμένη αυτή μορφή σίγουρα συνάδει με το επιστημονικό ήθος που επικρατεί: το έργο και το όνομα εκείνου που τιμάται, συναρτάται με επιστημονικές συνεισφορές που πιστοποιούν ρητά και εξ αντικειμένου την αντίστοιχη οφειλή. Η ευρύτερη επιρροή του εν λόγω έργου έτσι, καταγράφεται συγκεκριμένα και αναδεικνύεται έμπρακτα και συγκεντρωμένα. Τουλάχιστον σε ό,τι αφορούν εκείνους ή εκείνες που μετέχουν στο αφιέρωμα. Ο τιμώμενος τιμάται έτσι όπως όντως αρμόζει να τιμάται: επιστημονικά.
Ταυτόχρονα, οι μετέχοντες στο αφιέρωμα πιέζονται να αποσιωπήσουν τα περισσότερο προσωπικά δεδομένα της οφειλής, με αποτέλεσμα η όποια διάθεση να εκφραστεί συγκίνηση να τείνει να αποκλειστεί. Όπως αρμόζει, βέβαια, στα ορθώς νοούμενα επιστημονικά κείμενα.
Δεν θέλω καθόλου να κατακρίνω αυτόν τον κανόνα. Αλλά, μολαταύτα, αισθάνομαι ότι τουλάχιστον η δική μου σχέση με τον Θανάση Τζαβάρα, η δική μου οφειλή σε εκείνον, αφορά εμένα ολόκληρο και εμένα προσωπικά, ενώ τα παραπάνω συνεπάγονται ότι ένα επιστημονικό κείμενο είναι θεμελιωδώς απρόσωπο: το χέρι του επιστήμονα γράφει απλώς –όσο κι αν αυτό το «απλώς» αποβαίνει συχνά εξαιρετικά σύνθετο– τον λόγο που υπαγορεύει η απρόσωπη επιστήμη του, τον λόγο, δηλαδή, που θα έγραφε οποιοσδήποτε σκληρός επιστήμονας που θα αντιμετώπιζε το ίδιο επιστημονικό ερώτημα.
Σκληρός επιστήμονας; Ο Θανάσης σκληρός; Όχι βέβαια. Το ακριβώς αντίθετο. Η γλυκύτητά του, διανθισμένη με τα διάσπαρτα ανέκδοτα πάντοτε την καίρια στιγμή, τις αναμνήσεις, το ζωηρό γέλιο και τους αυτοσαρκασμούς του, παρείχαν μόνιμα και σταθερά στην καθεμιά και στον καθένα μας την ευρυχωρία μιας φιλοξενίας χωρίς ορατά όρια. Την ευρυχωρία, δηλαδή, που μπορούσε να φιλοξενήσει και έσπευδε να φιλοξενήσει, όχι μόνο τη χαρά μας, αλλά και τις κακοκεφιές, τις υπερβολές και τα πάθη μας, μέσα από τα ημιτόνια μιας στάσης που κατόρθωνε αβίαστα να συντονίζεται μαζί μας καθησυχαστικά. Αλλά και πάντοτε κριτικά. Ηπίως κριτικά. Φιλικά κριτικά.
Ο Θανάσης Τζαβάρας σκληρός επιστήμονας; Όχι κι εδώ. Γιατί κατ’ αρχάς είναι η ψυχανάλυση επιστήμη; Εγώ θα έλεγα ναι, ενώ ο Θανάσης μάλλον διαφωνούσε ή τουλάχιστον διατηρούσε ισχυρές επιφυλάξεις. Αλλά, να προσθέσω, ότι ήταν η δική του απαράμιλλη γενναιοδωρία σε ζητήματα τέτοιας ή άλλης φύσης, όπως και οι δικές του αποφασιστικές πρωτοβουλίες, που με παρότρυναν, πολύ απτά και συγκεκριμένα, να εκφράσω και άρα να πιεστώ να αποσαφηνίσω κατά το δυνατόν συστηματικά, τις δικές μου ετερόδοξες απόψεις συναφώς. Υπό τη σκέπη, πάντοτε, των δικών του μειλίχιων ενστάσεων.
[…]
Ο Αριστείδης Μπαλτάς είναι ομότιμος καθηγητής στο ΕΜΠ.
