Η ΑΝΑΔΥΣΗ ΚΑΙ Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΤΗΣ SΗΟΑΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1990-2020)

 

Οντέτ Βαρών-Βασάρ

Τχ. 150-151-152

Πώς να εξηγήσω πιο απλά τι ήταν ο Ηλίας

Η Κλαίρη, ο Ραούλ, η οδός Αιγύπτου […]

Πώς τόσα πρόσωπα να γίνουν αριθμοί

Και τόσα γεγονότα απλά βιβλία

 

Όταν αποχαιρέτησα

Μανόλης Αναγνωστάκης

Την άνοιξη του 1943 και την άνοιξη του 1944, οι σχεδόν 30 ελληνικές πόλεις με εβραϊκές κοινότητες, που είχαν μακραίωνη παρουσία, είδαν ολόκληρες τις κοινότητες να εκτοπίζονται και να μην επιστρέφουν παρά ελάχιστοι άνθρωποι ή κανείς. Είκοσι κοινότητες δεν ανασυστάθηκαν ποτέ. Η ανάδυση της μνήμης της εξόντωσης των Ελλήνων Εβραίων υπήρξε και δύσκολη και όψιμη. Στη μελέτη αυτή θα εστιάσω κυρίως στην πορεία της μνήμης από το 1990 ώς το 2020, από τη στιγμή δηλαδή που αρχίζει να αναδύεται η αποσιωπημένη ώς τότε μνήμη. Θα σταθώ στους κυριότερους σταθμούς που σηματοδοτούν αυτήν την πορεία στις τρεις τελευταίες δεκαετίες και θα ιχνηλατήσω τις ψηφίδες από τις οποίες συγκροτείται αυτή η επώδυνη και θρυμματισμένη μνήμη.

*

Οι Έλληνες Εβραίοι έπεσαν κι αυτοί θύμα του σχεδίου της «τελικής λύσης», της ολοκληρωτικής δηλαδή εξολόθρευσης των Εβραίων, την οποία εφάρμοσαν οι γερμανικές αρχές Κατοχής σε κάθε κατεχόμενη χώρα. Αν και ορισμένα μέτρα εναντίον των Εβραίων εφαρμόστηκαν αμέσως στη γερμανική ζώνη Κατοχής σε αντίθεση με την ιταλική ζώνη, ωστόσο πέρασε αρκετός καιρός μέχρι να γίνουν οι εκτοπίσεις στα στρατόπεδα του θανάτου, που έλαβαν χώρα σε δύο χρονικές περιόδους, από τον Μάρτιο ώς τον Αύγουστο του 1943 στη βουλγαρική και στη γερμανική ζώνη, και από τον Μάρτιο ώς τον Ιούλιο του 1944 στην πρώην ιταλική ζώνη. Το αποτέλεσμά τους ήταν τραγικά υψηλό: ο προπολεμικός ελληνοεβραϊκός πληθυσμός ήταν γύρω στις 71.000-72.000, ο αριθμός των θυμάτων κυμαίνεται γύρω στις 59.000, άρα το ποσοστό των απωλειών είναι 83%, με τη Θεσσαλονίκη και τις πόλεις της Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης να υπερβαίνουν το 95%, δηλαδή η εξόντωση σε αυτές ήταν σχεδόν ολοσχερής.1

Η πορεία της μνήμης

Η ανάδυση αυτής της δύσκολης μνήμης στην Ελλάδα άργησε πολλές δεκαετίες. Αν το θέμα αποσιωπήθηκε διεθνώς τις πρώτες δεκαετίες, στην Ελλάδα η διάρκεια ήταν μεγαλύτερη από ό,τι σε άλλες δυτικές χώρες, καθώς η σιωπή αφορούσε όλη τη δεκαετία του ’40, την Αντίσταση, τον Εμφύλιο, ενώ η δικτατορία της 21ης Απριλίου επέβαλε αυτήν την αποσιώπηση και το δικό της κυρίαρχο αφήγημα ώς το 1974. Όταν απελευθερώθηκε ο σχετικός λόγος, εστίασε στην ανάδειξη της Αντίστασης, στο τραύμα του Εμφυλίου, στις αναμνήσεις και στις διώξεις των αγωνιστών, στα μαρτυρικά χωριά που δοκιμάστηκαν με φριχτά αντίποινα.

[…]

Η Οντέτ Βαρών-Βασάρ είναι ιστορικός και δίδαξε Ιστορία στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Το σεμινάριό της στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος (από το 2011) έχει θέμα «Η Γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης: Ιστορία, μνήμη, αναπαραστάσεις».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Οι αριθμοί από το έργο του Χάγκεν Φλάισερ, Στέμμα και Σβάστικα, Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 1995· Mark Mazower, Στην Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπειρία της Κατοχής, μτφρ. Κ. Κουρεμένος, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1994. Οι δύο αυτές ιστορίες της Κατοχής περιέχουν εκτενή κεφάλαια για την εκτόπιση και την εξόντωση των Εβραίων. Μία δεκαετία αργότερα, ο Mark Mazower, με το βιβλίο του Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων. Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι και Εβραίοι 1430-1950, μτφρ. Κ. Κουρεμένος, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006 (κεφ. 22 «Γενοκτονία», σ. 495-520), έκανε ορατή την πολυεθνική Θεσσαλονίκη στη διεθνή βιβλιογραφία και για τους μη ειδικούς.

 

Δείτε Επίσης

Αφήστε μια απάντηση

IΔPYTHΣ Σταμάτης Χρυσολούρης

EKΔOTEΣ Νίκος Αλιβιζάτος, Γρηγόρης Ανανιάδης, Στέφανος Πεσμαζόγλου

ΣYNTAKTIKH EΠITPOΠH Έφη Αβδελά, Νίκος Αλιβιζάτος, Γρηγόρης Ανανιάδης, Νικόλας Βαγδούτης, Θανάσης Βαλαβανίδης, Οντέτ Βαρών Βασάρ, Λίνα Βεντούρα, Κώστας Βλασόπουλος, Κώστας Γαβρόγλου, Γιώργος Γιαννακόπουλος, Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Έλλη Δρούλια, Χάρης Εξερτζόγλου, Ελευθερία Ζέη, Όλγα Θεμελή, Βίκυ Ιακώβου, Γιώργος Ιωαννίδης, Γιώργος Καραβοκύρης, Αλέξανδρος Κεσσόπουλος, Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Λούση Κιουσοπούλου, Ηλίας Κούβελας, Μάκης Κουζέλης, Νίκος Κουραχάνης, Δημήτρης Κυρτάτας, Σαράντης Λώλος, Γιώργος Μαλάμης, Αχιλλέας Μητσός, Αλεξάνδρα Μπακαλάκη, Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Λάμπρος Μπαλτσιώτης, Ρίκα Μπενβενίστε, Βαγγέλης Μπιτσώρης, Στρατής Μπουρνάζος, Ανδρέας Πανταζόπουλος, Κατερίνα Ροζάκου, Άκης Παπαταξιάρχης, Στέφανος Πεσμαζόγλου, Ειρήνη Σκαλιώρα, Αθηνά Σκουλαρίκη, Γιάννης Σταυρακάκης, Κώστας Τσιαμπάος, Σάββας Τσιλένης, Δημήτρης Χριστόπουλος, Κώστας Χριστόπουλος, Θωμάς Ψήμμας.

ΓPAMMATEIA ΣYNTAΞHΣ Γρηγόρης Ανανιάδης, Βίκυ Ιακώβου, Αλέξανδρος Κεσσόπουλος, Γιώργος Μαλάμης, Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Στέφανος Πεσμαζόγλου, Σάββας Τσιλένης

KAΛΛITEXNIKH EΠIMEΛEIA Βουβούλα Σκούρα

ΔIEYΘYNTHΣ EKΔOΣHΣ Γιώργος Γουλάκος

ΔIOPΘΩΣH KEIMENΩN Αναστασία Λαμπροπούλου

HΛEKTPONIKH ΣEΛIΔOΠOIHΣH-ΦIΛMΣ Eκδόσεις νήσος, Σαρρή 14, 105 53 Αθήνα, τηλ.: 210.3250058

EKTYΠΩΣH Kωστόπουλος Γιώργος, Aκομινάτου 67-69, τηλ.: 210.8813.241

BIBΛIOΔEΣIA Βασ. & Ζαχ. Μπετσώρη O.Ε., Στ. Γονατά 13A, τηλ.: 210.5743.783

ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΕΙΣ

Εισάγετε το email σας για να ενημερώνεστε για τα νέα άρθρα