Χρίστος Μάης
τχ. 132-133
Το βιβλίο της ανθρωπολόγου Νένης Πανουργιά, που πρωτοκυκλοφόρησε στα αγγλικά το 2009, αποτελεί ένα χρήσιμο εγχειρίδιο για τους ερευνητές της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Αναφερόμενο σε διαφορετικές πτυχές της κοινωνικο-πολιτικής ζωής και στην επίδραση της κρατικής, κατασταλτικής πολιτικής στην καθημερινότητα των ανθρώπων, με τη χρήση διαφορετικών πηγών –αυτοβιογραφικών αναφορών, μαρτυριών, άλλων πρωτογενών και δευτερογενών πηγών– για τη συγγραφή του, το βιβλίο αναδεικνύει το πραγματικό μέγεθος και το βάθος της πολυδιάστατης διαίρεσης μεταξύ αριστεράς και δεξιάς. Η χρήση ντοκουμέντων και των δύο πλευρών, πέραν όλων των άλλων, δίνει μια γλαφυρή εικόνα τού πώς αντιλαμβάνονται την «αναμόρφωση» των αριστερών και την οικοδόμηση νέων Παρθενώνων, τόσο οι επίδοξοι «αναμορφωτές» της δεξιάς, όσο και οι ανεπίδεκτοι μαθήσεως αριστεροί.
Η συγκρότηση του ελληνικού κράτους κατά τον 20ό αιώνα, τουλάχιστον μέχρι τη Μεταπολίτευση –εάν όχι και μέχρι το 1981– με τον αντικομμουνισμό ως βασικό συστατικό του, κάτι που επανέρχεται σήμερα, και η κατασκευή της ταυτότητας του επικίνδυνου πολίτη –ως συνώνυμο του εν δυνάμει κομμουνιστή ή αριστερού–, βρίσκεται στον πυρήνα της ανάλυσης της Πανουργιά. Η κατασκευή της ταυτότητας αυτής είναι απολύτως αναγκαία για την αιτιολόγηση όχι μόνο του αντικομμουνισμού αλλά και του αυταρχικού καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, που αποτέλεσε τον κανόνα ήδη από τη δεκαετία του ’20.
Το βιβλίο αποτελείται από δύο παράλληλα μέρη, το κυρίως σώμα και τα «Πάρεργα», τα οποία διαπλέκονται και άρα μπορεί ο αναγνώστης να τα διαβάζει παράλληλα· αυτό, όμως, μπορεί να αποβεί κουραστικό, μιας και τα «Πάρεργα» είναι αρκετά εκτεταμένα. Τα «Πάρεργα», εξάλλου, διατηρούν την αυτονομία τους, παρότι ενίοτε αποτελούν αναλυτικές επεξηγήσεις σε σχέση με όρους που χρησιμοποιεί η συγγραφέας στο κυρίως σώμα, άλλοτε ιστορικές και ιστοριογραφικές αναφορές και επεξηγήσεις και άλλοτε ποιητικά και λογοτεχνικά αποσπάσματα που αναφέρονται, με κάποιο τρόπο, στο κυρίως σώμα. Τα «Πάρεργα», όπως σωστά αναφέρει η Πανουργιά, «δεν είναι ερμηνευτικές σημειώσεις», παρότι εύκολα μπορούν να εκληφθούν ως τέτοιες. Αποτελούν ένα χρήσιμο εργαλείο, το οποίο μας βοηθά να εμβαθύνουμε, αλλά και να αναστοχαστούμε συνάμα, πάνω στη σκέψη της Πανουργιά. Ακολουθεί μια σειρά ντοκουμέντων στο παράρτημα –όπως λ.χ. μια δήλωση μετανοίας–, που επιτρέπουν στον αναγνώστη να αντιληφθεί, ακόμη καλύτερα, το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αναφέρεται η Πανουργιά. Τέλος, ακολουθεί ένα χρονολόγιο από το 1876 έως το 2007, το οποίο αποδίδει ευσύνοπτα τις πολιτικές κυρίως εξελίξεις που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα και διεθνώς.
Ο Χρίστος Μάης είναι υποψήφιος διδάκτορας πολιτισμικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Λέιντεν της Ολλανδίας.
