Βασιλική Πέτσα
τχ. 149
Από την έκδοση του Μονοπατιού με τις αραχνοφωλιές (1947) έως τις Αόρατες πόλεις (1971) δεν μεσολαβούν μονάχα περίπου είκοσι πέντε χρόνια,2 αλλά, κρισιμότερα, και κατά κοινή παραδοχή της κριτικής και του ίδιου του Ίταλο Καλβίνο,3 ένα χάσμα κατά κύριο λόγο καλλιτεχνικών, αλλά δευτερευόντως και πολιτικών, προδιαγραφών. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Καλβίνο απομακρύνεται από τις αισθητικές αρχές που διέπουν το πρώτο του μυθιστόρημα και προβαίνει στην έκδοση μεταμυθοπλαστικών έργων, βασισμένων στο στοιχείο του φανταστικού, όπως η αλληγορική τριλογία (Ο διχοτομημένος υποκόμης, 1952∙ Ο αναρριχώμενος βαρόνος, 1957∙ Ο ανύπαρκτος ιππότης, 1959) κατά τη δεκαετία του 1950, και, στη συνέχεια, από τη δεκαετία του 1960 και εξής, πραγματοποιεί την έκδοση φορμαλιστικά πειραματικών έργων, όπως Τα κοσμοκωμικά (1965).4 Ιδωμένη γραμμικά, η συγγραφική πορεία του Καλβίνο σηματοδοτεί τη μεταπήδησή του από το στρατευμένο νεορεαλιστικό ρεύμα προς τον αμφισβητούμενης πολιτικής δραστικότητας μεταμοντέρνο πειραματισμό του μετα- ή αντι-μυθιστορήματος και της αναστοχαστικής αυτοαναφορικότητας. Σύμφωνα, μάλιστα, με τους ακραιφνέστερους επικριτές του, ο Καλβίνο εγκατέλειψε τη δύσκολη οδό της λογοτεχνικής γραφής ως καθοριστικής παρέμβασης στα κοινωνικο-πολιτικά τεκταινόμενα της εποχής του, προκειμένου να επιδοθεί ράθυμα και ανέμελα σε δομιστικές ασκήσεις ύφους.5 Εξάλλου, όσον αφορά την άμεση, θεσμική πολιτική του δράση, σημειώνουμε ότι ο Καλβίνο παραιτήθηκε από το ΚΚΙ το 1957, στον απόηχο της σοβιετικής επέμβασης στην Ουγγαρία, και σταδιακά εγκατέλειψε την οργανωμένη πολιτική δράση. Παράλληλα, ήδη από το 1965, είχε αποποιηθεί ρητά τους όρους και τις αρχές της ακατέργαστης μεταπολεμικής συγγραφικής στράτευσης (impegno), δηλώνοντας χαρακτηριστικά ότι δεν έχει σκοπό να συνεχίσει να φωνασκεί, αναλωνόμενος σε μάταιες ιδεολογικές αντιδικίες.6
[…]
Η Βασιλική Πέτσα είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια, Πανεπιστήμιο Κρήτης.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Πρόκειται για επεξεργασμένη μορφή ανακοίνωσης στο πλαίσιο συνεδρίου που διοργανώθηκε στις 23 Οκτωβρίου 2015 στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών, σε συνεργασία με το Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, με αφορμή τη συμπλήρωση των 30 χρόνων από τον θάνατο του Ίταλο Καλβίνο.
2 Ελληνικές εκδόσεις: Το μονοπάτι με τις αραχνοφωλιές, μτφρ. Ανταίος Χρυσοστομίδης, Θεμέλιο, Αθήνα 1997∙ Οι αόρατες πόλεις, μτφρ. Ανταίος Χρυσοστομίδης, Καστανιώτης, Αθήνα 2004.
3 Στον πρόλογο που συνέγραψε για την επανέκδοση του Μονοπατιού με τις αραχνοφωλιές, ο Καλβίνο διαχωρίζει ρητά τα δύο χρονικά επίπεδα (τότε: 1947 και τώρα: 1964) και προχωρά σε μια εκ βάθρων αναθεώρηση της αναγκαιότητας υιοθέτησης ενός «αντικειμενικού» τρόπου γραφής και, συνακόλουθα, της δυνατότητας ακριβούς μεταγραφής των ιστορικών εμπειριών. Βλ. Jennifer Burns, «Telling Tales about “Impegno”: Commitment and Hindsight in Vittorini and Calvino», The Modern Language Review, 95/4 (Οκτ., 2000), σ. 992-1006.
4 Ελληνικές εκδόσεις: Ο ανύπαρκτος ιππότης, μτφρ. Θόδωρος Ιωαννίδης, Καστανιώτης, Αθήνα 1999∙ Ο αναρριχώμενος βαρόνος, μτφρ. Ανταίος Χρυσοστομίδης, Καστανιώτης, Αθήνα 2000∙ Ο διχοτομημένος υποκόμης, μτφρ. Θόδωρος Ιωαννίδης, Καστανιώτης, Αθήνα 2002∙ Τα κοσμοκωμικά, μτφρ. Ανταίος Χρυσοστομίδης, Καστανιώτης, Αθήνα 2015.
5 Βλ. μεταξύ άλλων Carla Benedetti, Pasolini contro Calvino, Bollati Boringhieri, Τορίνο 1998, και Alessia Ricciardi, Dolce Vita. A Cultural Prehistory of Berlusconi’s Italy, Stanford University Press, Στάνφορντ 2012· της ιδίας, «Lightness and Gravity: Calvino, Pynchon and Postmodernity», MLN 114/5 (1999), σ. 1062-1077.
6 Italo Calvino, «Non darò più fiato alle trombe», Saggi 1, 1945-1985, Mondatori, Μιλάνο 1995, σ. 143-145.
