Χριστίνα Τσακιστράκη
τχ. 150-152
Αφορμώμενο από την πρόσφατη αναθεώρηση του νομικού ορισμού του βιασμού στον ελληνικό Ποινικό Κώδικα (ισχύς από 01.07.2019), το παρόν άρθρο παρακολουθεί την εξέλιξη της δικαιικής εννοιολόγησης του βιασμού, επιχειρώντας παράλληλα να αποτυπώσει την επ’ αυτού καίρια συμβολή της φεμινιστικής θεωρίας του δικαίου. Αναδεικνύει αρχικά τον πλαισιοκεντρικό χαρακτήρα του νομικού ορισμού του βιασμού, εισφέροντας χαρακτηριστικά σημεία της νομικής του ιστορίας. Εν συνεχεία, παρουσιάζει βασικές θέσεις της φεμινιστικής θεωρίας του δικαίου, υποστηρίζοντας τον καθοριστικό αντίκτυπό τους στην αναθεώρηση της δικαιικής εννοιολόγησης του βιασμού. Πραγματεύεται, τέλος, καίρια ζητήματα αναφορικά με την εννοιολόγηση της συναίνεσης, η οποία αναδεικνύεται σε πολλές δυτικές έννομες τάξεις, μεταξύ των οποίων και η ελληνική, ως κεντρική έννοια του σύγχρονου νομικού ορισμού του βιασμού.
Η αναθεώρηση του νομικού ορισμού του βιασμού στον ελληνικό Ποινικό Κώδικα και η εισαγωγή μιας νέας διάταξης που στοιχειοθετεί τον βιασμό με επίκεντρο την απουσία συναίνεσης (α. 336, παρ. 5 ΠΚ, με ισχύ από 01.07.2019) έφεραν στο φως μια κρίσιμη διερώτηση αναφορικά με το σημασιολογικό περιεχόμενο του βιασμού στο σύγχρονο δικαιικό και κοινωνικό πλαίσιο. Τι σημαίνει βιασμός; Με ποιο κριτήριο πρέπει να στοιχειοθετείται; Πώς οφείλει να εννοιοδοτεί τo αδίκημα του βιασμού ένα δικαιοπολιτικό συγκείμενο, διακηρυκτικό δημοκρατικό στόχο του οποίου συνιστά η επίτευξη της ουσιαστικής έμφυλης ισότητας;
Το παρόν άρθρο θα επιχειρήσει να πλαισιώσει την προκείμενη συζήτηση ανακαλώντας σημεία από τη νομική εννοιολογική ιστορία του βιασμού και αναδεικνύοντας την καίρια συμβολή της φεμινιστικής θεωρίας του δικαίου στην εννοιολογική ανασήμανση του βιασμού εντός του δικαιικού πλαισίου. Στη συνέχεια, θα επιχειρήσει να επισημάνει κρίσιμες παραμέτρους αναφορικά με την εννοιολόγηση της συναίνεσης στο πλαίσιο της νομικής ρύθμισης του βιασμού, δεδομένου ότι η σύγχρονη τάση που καταγράφεται στις δυτικές έννομες τάξεις κατατείνει προς τη νομική αντιμετώπιση του βιασμού, με επίκεντρο την απουσία συναίνεσης ή την καταφατική εκφορά της συναίνεσης.
Ι. Σχετικά με τη δικαιική εννοιολόγηση του βιασμού
Η πλαισιοκεντρική εννοιολόγηση
Μια σύντομη αναδρομή στη νομική ιστορία του βιασμού καταδεικνύει τη ριζική διαφοροποίηση της εννοιολόγησής του ανάλογα με τα ιστορικά, πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα στα οποία εντάσσεται και τον τρόπο με τον οποίο τα εν λόγω συμφραζόμενα εννοιοδοτούν τους έμφυλους ρόλους, τις έμφυλες σχέσεις και τη σεξουαλικότητα. Τα ιστορικά, πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα στα οποία τοποθετείται ανά περιόδους ο νομοθέτης παράγουν ριζικές μεταβολές αφενός ως προς τη νομική στοιχειοθέτηση του βιασμού (τι σημαίνει βιασμός; Πότε τελείται ένας βιασμός;) και αφετέρου ως τον ποινικό χαρακτηρισμό του εγκλήματος (ποιο έννομο αγαθό προσβάλλει; Σε ποια κατηγορία ποινικών αδικημάτων κατατάσσεται;). Η εννοιολόγηση του βιασμού συγκροτεί, επομένως, ένα δυναμικό πεδίο που επικαθορίζεται από το ιστορικό, πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο.
[…]
Η Χριστίνα Τσακιστράκη είναι διδάκτωρ Νομικής, μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.
