Γιάννης Κτενάς
τχ. 142
Όταν ασχολούμαστε με την ατομικότητα ενός φαινομένου, το σχετικό με την αιτιότητα ερώτημα δεν αφορά νόμους, αλλά συγκεκριμένες αιτιώδεις σχέσεις· δεν είναι ερώτημα για τον γενικό τύπο κάτω από τον οποίο το φαινόμενο μπορεί να υπαχθεί ως υπόδειγμα, αλλά ένα ερώτημα για τον ατομικό αστερισμό στον οποίο θα μπορούσε να αποδοθεί ως αποτέλεσμα: είναι ένα ερώτημα καταλογισμού.
Max Weber, «Η “αντικειμενικότητα” της γνώσης στην κοινωνική επιστήμη και την κοινωνική πολιτική»
Ι. Πρόλογος
Όταν ο Ρεϊμόν Αρόν (Raymond Aron), στο κλασικό βιβλίο του για τα βήματα της κοινωνιολογικής σκέψης, τολμά να γράψει ότι «ο Μαξ Βέμπερ δεν είναι ούτε φιλόσοφος [όπως ο Ντιρκέμ (Émile Durkheim)] ούτε μηχανικός [όπως ο Παρέτο (Vilfredo Pareto)], είναι νομικός και ιστορικός», θα μπορούσε να κατηγορηθεί για παραμέληση των διόλου ασήμαντων φιλοσοφικών προεκτάσεων του βεμπεριανού έργου. Από την άλλη πλευρά, αν θεωρήσουμε ότι αυτή η δήλωση αφορά το βασικό υπόβαθρο του Βέμπερ (Max Weber), πάνω στο οποίο αναπτύχθηκε η σκέψη του, τότε η απόφανση του Αρόν βρίσκεται ουσιωδώς μέσα στην αλήθεια. Η νομική και η ιστορία αποτελούν πράγματι δύο πεδία που καθόρισαν σε σημαντικό βαθμό τη διανοητική πορεία του Γερμανού στοχαστή. Μάλιστα, όπως θα επιχειρήσω να δείξω σε αυτό το κείμενο, τα δύο αυτά πεδία συνδέονται στενά μεταξύ τους στο πλαίσιο της βεμπεριανής θεώρησης, καθώς περιλαμβάνουν ορισμένα πολύ σημαντικά κοινά συστατικά, τουλάχιστον όταν επιχειρούμε να τα προσεγγίσουμε υπό ένα συγκεκριμένο πρίσμα.
Είναι γνωστό ότι οι κύριες σπουδές του Βέμπερ ήταν νομικές. Αλλά και το διδακτορικό του, που αφορούσε την ιστορία των εμπορικών εταιρειών στον Μεσαίωνα, παρόλο που, λόγω της ασυνήθιστης πνευματικής ευρύτητας του συγγραφέα, προεκτεινόταν σε πολλά πεδία, όπως η κοινωνιολογία και η οικονομική και αγροτική ιστορία, στην πραγματικότητα αποτελούσε, τουλάχιστον τυπικά, μια διατριβή εμπορικού δικαίου. Αυτό ήταν, άλλωστε, και το αντικείμενο του Levin Goldschmidt, του καθηγητή υπό τον οποίο εκπονήθηκε η διατριβή και στον οποίο αφιερώθηκε από τον συγγραφέα της. Επιπρόσθετα, μετά και την ολοκλήρωση της υφηγεσίας του, ο Βέμπερ κλήθηκε στο Βερολίνο για να διδάξει ρωμαϊκό, γερμανικό και εμπορικό δίκαιο.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα παραπάνω, στόχος του παρόντος κειμένου είναι να αναδείξει μία πλευρά της βαθιάς επιρροής που άσκησε στον Βέμπερ ο νομικός τρόπος σκέψης. Πιο συγκεκριμένα, θα προσπαθήσω να υπογραμμίσω το γεγονός ότι ο τρόπος με τον οποίο ο Βέμπερ συλλαμβάνει την επιστήμη της ιστορίας, και μάλιστα τις αξιώσεις αντικειμενικότητας των ιστορικών κρίσεων, είναι ουσιωδώς επηρεασμένος από τη θεωρία του ποινικού δικαίου.
[…]
Ο Γιάννης Κτενάς είναι νομικός, υποψήφιος διδάκτορας πολιτικής φιλοσοφίας και μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού Kaboom
