Η λογοτεχνική εικονολογία: δοκίμιο ιστορικής και κριτικής ανασκόπησης

Jean-Marc Moura
τχ. 121, σ. 66-76

Γνωρίζουμε ότι η λογοτεχνική εικονολογία ορίζεται ως η μελέτη των αναπαραστάσεων του ξένου στη λογοτεχνία, με δύο κύριους άξονες: τη «μελέτη των πρωτογενών εκείνων τεκμηρίων που είναι οι ταξιδιωτικές διηγήσεις» και κυρίως αυτή των «έργων μυθοπλασίας που είτε παρουσιάζουν ευθύς εξαρχής ξένους είτε αναφέρονται σε μια συνολική οπτική μιας ξένης χώρας, κατά το μάλλον ή ήττον στερεοτυπική». Η εικονολογία, έτσι όπως διαγράφεται μέσα από περισσότερο ή λιγότερο πρόσφατες έγκριτες μελέτες, γνώρισε μια αξιοσημείωτη και προοδευτική πορεία, την οποία έχει ενδιαφέρον να εξετάσουμε προοπτικά, επιχειρώντας αρχικά μια σύντομη γενεαλογία και συνάγοντας στη συνέχεια τη θεωρητική της συμβολή.

1. Για μια γενεαλογία

Οι εικόνες του ξένου συγκαταλέγονται ανάμεσα στις αρχαιότερες αναπαραστάσεις της ανθρωπότητας, πιθανόν εξίσου παλαιές όσο και η συγκρότηση ανθρώπινων κοινωνιών. Ορίζοντας το σύνορο της κοινωνίας, ο ξένος παραπέμπει στην αλήθεια της, σε αυτό που η κοινωνία αποκλείει και άρα σε αυτό που θεωρεί θεμελιωδώς δικό της. Γι’ αυτό και η εικονολογία φαντάζει κατ’ αρχάς ύποπτη στον ιστορικό της λογοτεχνίας. Ανήκοντας στο φαντασιακό μιας κουλτούρας ή μιας κοινωνίας, οι εικόνες του ξένου υπερβαίνουν από κάθε άποψη το καθαυτό λογοτεχνικό πλαίσιο και γίνονται αντικείμενο μελέτης της ιστορίας ή της ανθρωπολογίας. Καθώς οι λογοτεχνικές αναπαραστάσεις βασίζονται σε αυτό το ευρύτατο πλαίσιο, η εικονολογία οφείλει να προχωρήσει ακολουθώντας μια διεπιστημονική πορεία, η οποία εγείρει πάντοτε υποψίες στους καθαρολόγους της λογοτεχνίας. Επιπρόσθετα, η αναφορά στον ξένο δεν είναι συχνά παρά ένα τέχνασμα του εθνικισμού. Καθώς η εικονολογία μελετά εθνικά (ή πολιτισμικά) σύνολα τα οποία περιγράφουν άλλα εθνικά (ή πολιτισμικά) σύνολα, ενδέχεται να κινήσει –βάσιμες μερικές φορές– υποψίες ότι πέφτει σε αυτή την παγίδα. Αυτοί είναι οι δύο γενικοί κίνδυνοι στους οποίους είναι εκτεθειμένο αυτό το πεδίο συγκριτολογικής έρευνας: ακατέργαστη διεπιστημονικότητα και ανομολόγητος εθνικισμός –και δη ψυχολογία– των λαών. Το ιστορικό των μελετών που εκπονήθηκαν στο εν λόγω πεδίο δείχνει ότι κατάφεραν όχι μόνο να διαφύγουν προοδευτικά αυτούς τους κινδύνους αλλά και να εκμεταλλευτούν μια κατάσταση, η οποία, όπως και το σύνολο της γενικής και συγκριτικής γραμματολογίας, βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι.

Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε με τον τίτλο «L’imagologie littéraire: essai de mise au point historique et critique», Revue de Littérature comparée 263 (Ιούλ.-Σεπτ. 1992), σ. 271-287. Μτφρ. Ευγενία Γραμματικοπούλου.

Ο JeanMarc Moura είναι καθηγητής συγκριτικής γραμματολογίας και γαλλόφωνης λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Paris OuestNanterre La Défense.

Tags  

Δείτε Επίσης

Αφήστε μια απάντηση

IΔPYTHΣ Σταμάτης Χρυσολούρης

EKΔOTEΣ Νίκος Αλιβιζάτος, Γρηγόρης Ανανιάδης, Στέφανος Πεσμαζόγλου

ΣYNTAKTIKH EΠITPOΠH Έφη Αβδελά, Νίκος Αλιβιζάτος, Γρηγόρης Ανανιάδης, Νικόλας Βαγδούτης, Θανάσης Βαλαβανίδης, Οντέτ Βαρών Βασάρ, Λίνα Βεντούρα, Κώστας Βλασόπουλος, Κώστας Γαβρόγλου, Γιώργος Γιαννακόπουλος, Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Έλλη Δρούλια, Χάρης Εξερτζόγλου, Ελευθερία Ζέη, Όλγα Θεμελή, Βίκυ Ιακώβου, Γιώργος Ιωαννίδης, Γιώργος Καραβοκύρης, Αλέξανδρος Κεσσόπουλος, Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Λούση Κιουσοπούλου, Ηλίας Κούβελας, Μάκης Κουζέλης, Νίκος Κουραχάνης, Δημήτρης Κυρτάτας, Σαράντης Λώλος, Γιώργος Μαλάμης, Αχιλλέας Μητσός, Αλεξάνδρα Μπακαλάκη, Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Λάμπρος Μπαλτσιώτης, Ρίκα Μπενβενίστε, Βαγγέλης Μπιτσώρης, Στρατής Μπουρνάζος, Ανδρέας Πανταζόπουλος, Κατερίνα Ροζάκου, Άκης Παπαταξιάρχης, Στέφανος Πεσμαζόγλου, Ειρήνη Σκαλιώρα, Αθηνά Σκουλαρίκη, Γιάννης Σταυρακάκης, Κώστας Τσιαμπάος, Σάββας Τσιλένης, Δημήτρης Χριστόπουλος, Κώστας Χριστόπουλος, Θωμάς Ψήμμας.

ΓPAMMATEIA ΣYNTAΞHΣ Γρηγόρης Ανανιάδης, Βίκυ Ιακώβου, Αλέξανδρος Κεσσόπουλος, Γιώργος Μαλάμης, Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Στέφανος Πεσμαζόγλου, Σάββας Τσιλένης

KAΛΛITEXNIKH EΠIMEΛEIA Βουβούλα Σκούρα

ΔIEYΘYNTHΣ EKΔOΣHΣ Γιώργος Γουλάκος

ΔIOPΘΩΣH KEIMENΩN Αναστασία Λαμπροπούλου

HΛEKTPONIKH ΣEΛIΔOΠOIHΣH-ΦIΛMΣ Eκδόσεις νήσος, Σαρρή 14, 105 53 Αθήνα, τηλ.: 210.3250058

EKTYΠΩΣH Kωστόπουλος Γιώργος, Aκομινάτου 67-69, τηλ.: 210.8813.241

BIBΛIOΔEΣIA Βασ. & Ζαχ. Μπετσώρη O.Ε., Στ. Γονατά 13A, τηλ.: 210.5743.783

ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΕΙΣ

Εισάγετε το email σας για να ενημερώνεστε για τα νέα άρθρα