Η πολιτική διάσταση του συμβάντος στον Ζακ Ντερριντά (δικαιοσύνη, επανάσταση, μεσσιανικότητα) [1]

Βαγγέλης Μπιτσώρης

τχ. 127, σ. 35-45

 

Στην οντολογική της διάσταση, η ντερριντιανή έννοια του συμβάντος πρωτίστως ανατρέπει ριζικά την παραδοσιακή αλλά και επικρατούσα σχέση τού είναι με τη δύναμη και την ενέργεια:

«H ιστορία της φιλοσοφίας είναι η ιστορία ενός αναστοχασμού γύρω από το τι σημαίνει δυνατόν, τι σημαίνει Eίναι και είναι δυνατόν. Αυτή η μεγάλη παράδοση της δ υ ν ά μ ε ω ς, της δυναμικότητας [potentialité], από τον Aριστοτέλη έως τον Bergson, αυτός ο αναστοχασμός στην υπερβατολογική φιλοσοφία για τους όρους δυνατότητας, τυγχάνει να προσβάλλεται από την εμπειρία του συμβάντος στο βαθμό που αυτή η εμπειρία διαταράσσει τη διάκριση του αδυνάτου από το αδύνατον, την αντίθεση μεταξύ του δυνατού προς το αδύνατον. Εδώ πρέπει να γίνει λόγος για το α-δύνατον συμβάν. Ένα α-δύνατον που δεν είναι μόνο αδύνατον, που δεν είναι μόνο το αντίθετο του δυνατού, αλλά είναι επίσης ο όρος ή η τύχη του δυνατού. Ένα α-δύνατον που είναι η εμπειρία καθαυτήν, του δυνατού. Γι’ αυτό πρέπει να μετασχηματίσουμε τη σκέψη ή την εμπειρία ή το λέγειν της εμπειρίας του δυνατού ή του αδυνάτου». [2]

Για τον Ντερριντά το συμβάν δεν είναι απόρροια της μετάβασης από το δυνάμει στο ενεργεία, από τη δυνητικότητα στην ενεργητικότητα, αλλά αντίθετα «είναι δυνατόν μόνο εφόσον έρχεται από το αδύνατον». [3] H αρχεγονότητα του αδυνάτου έναντι του δυνατού σημαίνει ότι ο όρος της δυνατότητας του συμβάντος είναι η αδυνατότητά του, δηλαδή ότι ένα συμβάν αντάξιο του ονόματός του μόνον ως αδύνατον μπορεί να εννοηθεί. Εν ολίγοις, το συμβάν λαμβάνει χώρα όχι όταν η δ ύ ν α μ ι ς γίνεται ἐ ν έ ρ γ ε ι α, αλλά όταν το αδύνατον γίνεται δυνατόν. Το συμβάν είναι εγγεγγραμμένο όχι στους όρους δυνατότητας αλλά στους όρους αδυνατότητας:

«Το συμβάν, αν υπάρχει κάτι τέτοιο, δεν είναι η ενεργοποίηση ενός δυνατού. […] Για να λάβει χώρα ένα συμβάν, για να είναι δυνατόν, πρέπει να είναι, ως συμβάν, ως επινόηση, η έλευση του αδυνάτου». [4]

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Το κείμενο αυτό αφορμάται από μια διάλεξη που εκφωνήθηκε στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών (6.2.2014), στο πλαίσιο της ημερίδας «Φιλοσοφικά συμβάντα», η οποία οργανώθηκε από το περιοδικό αληthεια και το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών
2. Jacques Derrida / Gad Soussana / Alexis Nouss, Dire l’événement est-ce possible?, L’Harmattan, Παρίσι 2001, σ. 100-101
3. Jacques Derrida, Papier Machine, Galilée, Παρίσι 2001, σ. 285
4. Αυτ., σ. 309, 307

 

Ο Βαγγέλης Μπιτσώρης είναι συγγραφέας, μεταφραστής άνευ επιτηδεύματος