Αντιγόνη Σαμέλα
τχ. 124, σ. 56-61
Από πολλές απόψεις, ως προς τον τρόπο σκέψης του, τις προσδοκίες που διαμόρφωσαν την πολιτική του δράση, και το τίμημα που πλήρωσε για την αγωνιστικότητά του, ο Αντόνιο Νέγκρι ανήκει στην ιδρυτική γενιά σοσιαλιστών-κομμουνιστών που έξοχα σκιαγραφεί ο Ρεζίς Ντεμπρέ (Régis Debray) σε ένα σχετικά πρόσφατο άρθρο του στο περιοδικό New Left Review. Ο γάλλος στοχαστής επισημαίνει ότι σχεδόν όλοι όσοι άφησαν το αποτύπωμά τους στη σοσιαλιστική σκέψη, από τον Προυντόν και τον Μπλανκί (1805-1881) μέχρι τον Λένιν, τον Γκράμσι και τον Λέον Μπλουμ (1872-1950), έγραψαν τα θεμελιώδη πολιτικά τους έργα στη φυλακή. Μέχρι το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, η σοσιαλιστική διαπαιδαγώγηση συνίστατο, αφενός στη διάδοση των επαναστατικών ιδεών στους κόλπους της εργατικής τάξης μέσα από εφημερίδες, σχολεία, ομίλους και δημόσιες συζητήσεις, και αφετέρου στη μετάγγιση μιας αυστηρά ουμανιστικής, αριστοκρατικής παιδείας σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Οι σοσιαλιστές δίδασκαν «τα Λατινικά και τα Ελληνικά ως ζωντανές γλώσσες». Είναι ενδεικτικό ότι ο Ζαν Ζωρές (Jean Jaurès) (1859-1914) διάβαζε στις διακοπές του τον Λουκρήτιο στο πρωτότυπο. Εξίσου σύνθετη ήταν η προσέγγιση τους όσο αναφορά τις προϋποθέσεις συγκρότησης μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας: από τη μια πλευρά θεωρούσαν απαραίτητη την εις βάθος θεωρητική ανάλυση της ιστορικής πραγματικότητας και την αποσαφήνιση κριτικών όρων όπως “υπεραξία” και “αλλοτρίωση”, και από την άλλη, αναγνωρίζοντας την ρευστότητα του ιστορικού γίγνεσθαι και την δημιουργική διάσταση της συλλογικής κοινωνικής δράσης, προσυπέγραφαν τον ορισμό του κομμουνισμού όπως τον διατύπωσε ο Μαρξ στην Γερμανική ιδεολογία: «ο κομμουνισμός δεν είναι μια μελλοντική κατάσταση πραγμάτων, ένα ιδανικό στο οποίο θα έπρεπε να προσαρμοστεί η ζώσα πραγματικότητα, αλλά η ζωντανή κίνηση που καταργεί την υπάρχουσα κατάσταση».
Ο Νέγκρι, λοιπόν, δεν ανήκει στην παλιά γενιά σοσιαλιστών απλά και μόνο επειδή ανατρέχει και αυτός στον Λουκρήτιο για να θεμελιώσει την απόλυτη ελευθερία του αυτοκαθοριζόμενου δημοκρατικού πλήθους ως ένα clinamen, μια απροσδιόριστη και απρόβλεπτη κίνηση ελεύθερων ατόμων, όπως αυτή περιγράφεται στην επικούρεια φιλοσοφία. Όλη του η κοσμοθεωρία εμφορείται από εκείνην την αντίληψη που βλέπει την συνύφανση γνώσης και ύπαρξης ως προϋπόθεση συγκρότησης πολιτικής αυτονομίας μέσω της αυτοθέσμισης του πλήθους. Ίσως εδώ να έγκειται ο ασκητισμός του που, όπως ομολόγησε στην συνέντευξη που έδωσε στην Άννα Ντιφουρμαντέλ (Anne Dufourmantelle), πάντα τον γοήτευε. Ο ασκητισμός είναι για τον Νέγκρι «η εσωτερικευμένη κατασκευή του αντικειμένου, μια κατάσταση αυτο-συγκρότησης, μια μεταμόρφωση των αισθήσεων και της φαντασίας, του σώματος και της λογικής. Ο ασκητισμός είναι πάντα αναγκαίος για να ζήσουμε καλά και να δημιουργήσουμε αυτό που μας ενώνει (the common)».
Η Αντιγόνη Σαμέλα είναι ιστορικός κοινωνιολόγος.
