Μικέλα Χαρτουλάρη
Ένας άνθρωπος με πολλές ιδιότητες που λειτούργησε ως μοχλός για να αναβαθμιστεί το πολιτισμικό τοπίο του καιρού μας
Ιανουάριος 2010. Αβάνα. Η ομάδα της τηλεοπτικής σειράς «Οι κεραίες της εποχής μας» τρώμε πρωινό σε ένα ιστορικό ξενοδοχείο στο κέντρο της πόλης. Έχουμε καθιερώσει να συναντιόμαστε πολύ νωρίς για να οργανώνουμε τα πρακτικά. Όμως αυτή η επίσκεψη στην Κούβα δεν θα είναι περίπατος. Θα γυρίσουμε δύο εκπομπές: με τον Ντανιέλ Τσαβαρία και τον Λεονάρδο Παδούρα. Συζητάμε με τον Ανταίο, τον μεταφραστή και διερμηνέα μας Κώστα Αθανασίου και τον σκηνοθέτη Γιώργο Κορδέλλα. Πολιτικά η υπόθεση είναι πολύ λεπτή διότι οι δύο συγγραφείς, άλλοτε στενοί φίλοι, έχουν αποκλίνουσες απόψεις και διαφορετική στάση απέναντι στην κυβέρνηση της Κούβας. Ο Τσαβαρία ανήκει στη γενιά των επαναστατών, κρατά τον ρομαντισμό του, και είναι πιο φιλικός απέναντι στο καθεστώς. Ο νεότερος Παδούρα, αντίθετα, έχει μια πιο κριτική στάση απέναντι στην διακυβέρνηση του Φιντέλ Κάστρο και την αποτυπώνει στα αστυνομικά μυθιστορήματά του. Παράλληλα, η ίδια η Κούβα και η κοινωνία της έχουν αλλάξει. Είναι εμφανής η ανάκαμψη μετά από την μεγάλη κρίση της «ειδικής περιόδου» που ακολούθησε την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Δεν μπορείς να προσεγγίσεις αυτούς τους συγγραφείς με έτοιμες ιδέες και μέσα από στερεότυπα. Η συζήτησή μας ανάβει. Στα πιάτα μας έχουμε πολλά καλούδια γιατί δεν προβλέπεται να διακόψουμε το μεσημέρι. Αυγά, τυριά, γλυκάκια, σαλάμια, σε μια εποχή που το κρέας ακόμα σπανίζει στα κουβανέζικα μαγειρεία και στα «παλαδάρ», τα εστιατόρια που οργάνωσαν στα σπίτια τους πολλοί ντόπιοι ως μίνι επιχειρήσεις. Όμως τώρα δεν πολυτρώμε. Μιλάμε δυνατά και παθιασμένα, χειρονομώντας. Είμαστε εκδηλωτικοί σαν Κουβανοί. Ο Ανταίος έχει όμως μια περίεργη ανησυχία. Το βλέμμα του φεύγει αλλού. Οι μεγάλες μπαλκονόπορτες είναι κλειστές γιατί παραδόξως κάνει πολύ κρύο. Απέξω είναι κάτι αλήτικες φατσούλες κολλημένες στη τζαμαρία με γουρλωμένα μάτια. Παιδιά που γελάνε παρακολουθώντας τους τουρίστες σαν παράξενα πουλιά. Ξαφνικά, ο Ανταίος σηκώνεται. Πηγαίνει στον μπουφέ, γεμίζει δυο μεγάλα πιάτα, βγαίνει αποφασιστικά από την κεντρική είσοδο του ξενοδοχείου, κάνει τον κύκλο του κτιρίου, και δίνει τα καλούδια στα παιδιά. Όλες τις ημέρες που μείναμε στην Κούβα, κάθε πρωί έκανε το ίδιο. Και αυτό είναι κάτι που δεν θα καταλάβαιναν ποτέ όσοι, επιφανειακά κρίνοντας, τον έχουν παρουσιάσει ως έναν bon viveur.
Στον χώρο του βιβλίου, που τραυματίστηκε βαθιά από την κρίση, υπάρχουν ακόμα –ευτυχώς– κάποιοι ρομαντικοί εκδότες, κάποια «αφεντικά» με κοινωνικές και πολιτικές ευαισθησίες, οι οποίες αντανακλώνται τόσο στις επιλογές των τίτλων τους όσο και στα επαγγελματικά ήθη τους. Όμως στις δυόμισι δεκαετίες της ενασχόλησής μου με το αντικείμενο, δεν γνώρισα κανέναν από αυτή την οικογένεια, ο οποίος να συνδυάζει τις αρετές του διανοούμενου μαζί με την ανθρωπιά, το κέφι και τον αφοπλιστικό αυθορμητισμό έτσι γόνιμα όπως ο Ανταίος Χρυσοστομίδης που πέθανε αυτό το καλοκαίρι. Ήταν 63 χρονών και πάλεψε για δύο χρόνια με μια ανίατη ασθένεια που παρέλυσε όλα του τα όργανα εκτός από το μυαλό και την καρδιά του.
Η Μικέλα Χαρτουλάρη είναι δημοσιογράφος και κριτικός βιβλίων
