Γεράσιμος Κακολύρης
τχ. 150-152
Αρχής γενομένης από την Ευάλωτη ζωή και στη συνέχεια με το Λογοδοτώντας για τον εαυτό και με τα Πλαίσια πολέμου, η Τζούντιθ Μπάτλερ έχει επιχειρήσει να αρθρώσει μια έννοια ηθικής ευθύνης. Βέβαια, αυτό έφερε πολλούς αναγνώστες της σε αμηχανία, καθώς στο παρελθόν είχε εκφράσει τον φόβο, για παράδειγμα στο κείμενό της «Ηθική αμφιθυμία» («Ethical ambivalence», 2000), ότι «η επιστροφή στην ηθική έχει αποτελέσει μια διαφυγή από την πολιτική» και είχε δηλώσει ότι η ίδια «αντιστάθηκε σε γενικές γραμμές σε αυτήν την επιστροφή». Αντίστοιχα, σε μια συζήτησή της με τον Ουίλιαμ Κόννολυ (William Connolly), το ίδιο έτος, επισημαίνει ότι «η ηθική [μάς] μετατοπίζει από την πολιτική». Μια πολιτική προσέγγιση παίρνει «τη χρήση της εξουσίας ως αφετηρία για μια κριτική ανάλυση», κάτι που προφανώς δεν κάνει η ηθική. Μια τέτοια δήλωση δεν υπονοεί βέβαια ότι η ηθική είναι απολιτική, υπό την έννοια ότι δεν διέπεται από σχέσεις εξουσίας. Τουναντίον, η ίδια θα αναλάβει να δείξει στο μεταγενέστερο έργο της, όπως στην Ευάλωτη ζωή ή στα Πλαίσια πολέμου, ότι τα κοινωνικά κανονιστικά πρότυπα (νόρμες) παρεμβαίνουν και διαμορφώνουν με ποικίλους τρόπους τις μορφές ηθικών σχέσεων που είναι δυνατές, διανοητές, αλλά και επιτρεπτές. Η σχέση μας με τους άλλους, συμπεριλαμβανομένων και των άλλων έμβιων όντων, διαμεσολαβείται από κανονιστικά πλαίσια που καθορίζουν ποιων οι ζωές θα χαρακτηριστούν αξιοβίωτες, και ως εκ τούτου θα τύχουν προστασίας και ηθικής μέριμνας, και ποιων όχι. Έτσι, για παράδειγμα, η ύπαρξη συγκεκριμένων κανονιστικών πλαισίων καθιστά τη ζωή ή τον θάνατο ενός λευκού Κεντροευρωπαίου ηθικά περισσότερο σημαντικά από τη ζωή ή τον θάνατο ενός Αφρικανού πρόσφυγα, όπως κι ενός ανθρώπου από ενός άλλου έμβιου όντος (ζώου, δένδρου ή φυτού).
Από πού απορρέει όμως αυτή η ηθική ευθύνη για την οποία μας μιλά η Μπάτλερ στο πιο πρόσφατο έργο της; Η ίδια την εδράζει σε μια σχεσιακή οντολογία, που στα Πλαίσια πολέμου την ονομάζει «νέα σωματική οντολογία». Αυτή η «νέα σωματική οντολογία» φέρνει στο προσκήνιο τη γενική τρωτότητα και επισφάλεια (precariousness) που εκδηλώνει κάθε ανθρώπινο σώμα. Σύμφωνα με την Μπάτλερ, όλες και όλοι μπορεί να βρεθούμε αντιμέτωποι με τη «στέρηση, τον τραυματισμό, την ασθένεια, την αδυναμία ή τον θάνατο, εξαιτίας γεγονότων ή διαδικασιών πέρα από τον έλεγχό μας». Υπ’ αυτή την έννοια, όλες και όλοι μοιραζόμαστε ένα κοινό χαρακτηριστικό: το επισφαλές των ζωών μας.
[…]
Ο Γεράσιμος Κακολύρης διδάσκει Σύγχρονη Ηπειρωτική Φιλοσοφία στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.