Alain Ehrenberg
τχ. 124, σ. 65-73
Μανόλης Τζανάκης: Στο έργο σας Η κούραση να είσαι ο εαυτός σου υποστηρίζετε ότι «το άτομο είναι ζήτημα θεσμού και όχι υποκειμενικότητας» και ότι η τόσο χαρακτηριστική στις δυτικές κοινωνίες διαδικασία εξατομίκευσης δεν είναι ούτε ατομικοποίηση ούτε αποξένωση, αλλά μια ιστορικά προσδιορισμένη κοινωνική διαδικασία συγκρότησης της υποκειμενικότητας. Μάλιστα, στο τελευταίο σας βιβλίο προτείνετε μια κοινωνιολογία της εξατομίκευσης σε αντιδιαστολή με μια ατομικιστική κοινωνιολογία, υπογραμμίζοντας ότι το αυτόνομο άτομο καθίσταται δυνατό ως έννοια αλλά και ως πραγματικότητα μόνο υπό την προϋπόθεση μιας δεδομένης μορφής συλλογικής συνείδησης. Μπορείτε να μας εξηγήσετε σε τι συνίσταται αυτό το ερευνητικό πρόγραμμα, όπως αυτό αποτυπώνεται στα βιβλία σας και στις λοιπές δημοσιεύσεις σας, και ποιες είναι οι βασικές του παραδοχές;
Αλέν Ερενμπέργκ: Συγκρίνοντας στο πιο πρόσφατο βιβλίο μου την ανάδειξη του ζητήματος του ναρκισσισμού και της δυσανεξίας, και τους συνακόλουθους μετασχηματισμούς στα κοινωνικά ιδανικά, στη Γαλλία και στις ΗΠΑ, προσπάθησα να δείξω ότι δεν πρόκειται τόσο για την παρακμή της ιδέας της κοινωνίας, ένα ζήτημα το οποίο απασχολεί διαρκώς τις δημοκρατικές κοινωνίες, όσο για έναν μετασχηματισμό του ατομικισμού, μιας αλλαγής του πνεύματος των θεσμών, το οποίο ονόμασα η στροφή του ατομικισμού προς το πρόσωπο, κυρίως προκειμένου να αποστασιοποιηθώ από μια ρητορική κάπως στομφώδη περί «ανθρωπολογικής μετάλλαξης».
Αυτή η στροφή χαρακτηρίζεται από τη διείσδυση της αξίας της αυτονομίας στα συναισθηματικά ζητήματα. Η αυτονομία μετατρέπεται σε συλλογική προσδοκία στις αναπτυγμένες χώρες, ευθύς αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά καταλαμβάνει ακόμα μια σχετικά χαμηλή θέση στην ιεραρχία των κανόνων και των αξιών. Η προσδοκία αυτή αναπτύσσεται σταδιακά κατά τη διάρκεια της χρυσής τριαντακονταετίας (1945-1975). Το διάστημα μεταξύ της δεκαετίας του 1970 και αυτής του 1980 μετατρέπεται σε κοινωνική συνθήκη και αρχίζει να διαποτίζει τις κοινωνικές σχέσεις και τις ιδέες με τις οποίες στοχαζόμαστε τις σχέσεις αλληλεξάρτησης των μεν με τους δε. Σταδιακά καταλαμβάνει τη θέση της υπέρτατης ιδέας. Ταυτόχρονα τροποποιείται το νόημα της πειθαρχίας: είναι πλέον εξαρτώμενη από τον στόχο της προώθησης της ατομικής πρωτοβουλίας και, συνεπώς, την ικανότητα των ατόμων για αυτενέργεια. Ως εκ τούτου η πειθαρχία τείνει πλέον στην αυτοπειθαρχία. Αυτή η αλλαγή θέτει σε πρώτο πλάνο την υπευθυνότητα του δρώντα σε σχέση με τη δράση του. Η αλληλεξάρτηση δρώντος και δράσης είναι πιο ουσιώδης σε σχέση με το ιστορικό πλαίσιο των πειθαρχικών κοινωνιών.
Ο Alain Ehrenberg είναι κοινωνιολόγος, διευθυντής του Ερευνητικού Κέντρου «Psychotropes, Politique, Société» (CEZAMES) του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (CNRS) της Γαλλίας. Τα σημαντικότερα έργα του είναι: Le Corps militaire: Politique et pédagogie en démocratie [Το στρατιωτικό σώμα: πολιτική και παιδαγωγική στη δημοκρατία], Le Culte de la performance [Η λατρεία της επιτέλεσης], L’ Ιndividu incertain [Το αβέβαιο άτομο], και La Société du malaise [Η κοινωνία της δυσανεξίας]. Πρόσφατα, μεταφράστηκε στην ελληνική γλώσσα το σημαντικότερο ίσως βιβλίο του, Η κούραση να είσαι ο εαυτός σου: κατάθλιψη και κοινωνία.
