Έφη Αβδελά
Για το βιβλίο: Ρίκα Μπενβενίστε, Λούνα, δοκίμιο ιστορικής βιογραφίας, Πόλις, Αθήνα 2017, 222 σ.
τχ. 140-141
Η Ρίκα Μπενβενίστε τιτλοφορεί τη Λούνα της δοκίμιο ιστορικής βιογραφίας. Με δεδομένη την εξαιρετικά φειδωλή αναφορά της στις μεθοδολογικές και ιστοριογραφικές συντεταγμένες του βιβλίου της, θα ήθελα εδώ να σταθώ αφενός στον τρόπο με τον οποίο υλοποιεί αυτή την επαγγελία και αφετέρου στο ευρύτερο ιστοριογραφικό πλαίσιο, στο οποίο, κατά τη δική μου ανάγνωση, εγγράφεται το εγχείρημά της. Πρώτα το ίδιο το βιβλίο.
Η ιστορική βιογραφία της Λούνας εντάσσεται, κατά τη συγγραφέα της, «στην ευρύτερη προβληματική της μικροϊστορίας» (σ. 11). Όπως υποστηρίζει, η μικροϊστορία προσφέρεται γιατί ανταποκρίνεται στην ανάγκη «να καθιστούμε κάθε φορά ορατή την ένταση ανάμεσα στη διάκριση του υποκειμένου και την ιστορική αφήγηση» (σ. 11-12), απαραίτητη οπτική για να καταλάβουμε τη Σοά στην πολυπλοκότητα και το μέγεθός της. Για να πει, παραφράζοντας τον Μαρκ Μπλοκ (Μarc Bloch) χωρίς να τον αναφέρει, ότι «σε τελική ανάλυση, η ιστορία φτιάχνεται από πρόσωπα και όχι από απρόσωπες δομές που κατασκευάζει ο ιστορικός, πρόσωπα που, ακόμη κι όταν οι πράξεις τους δεν αλλάζουν το ρου της ιστορίας, επηρεάζουν τους ίδιους, τους γύρω τους, τη συλλογική εμπειρία και την ευρύτερη κοινότητα στην οποία ζουν» (σ. 12). Κοντολογίς, στο επίκεντρο της προβληματικής της Ρίκας Μπενβενίστε είναι η σχέση ανάμεσα στα μέρη και στο όλο, το δοκίμιό της αυτό το ζήτημα επιχειρεί να επαναθέσει και να επεξεργαστεί.
Για να το πετύχει αυτό, απλώνει την αφήγηση –στο μέτρο που το επιτρέπουν οι πηγές– σε όλο το χρονικό διάστημα που έζησε η Λούνα: σχεδόν όλο τον 20ό αιώνα, από το 1910 έως το 1998. Περισσότερο από το μισό βιβλίο καλύπτει η μεταπολεμική περίοδος, «όταν (όπως λέει η ίδια) η ναζιστική κυριαρχία είχε εκλείψει, αλλά οι ολέθριες συνέπειές της ήταν ακόμη παρούσες» (σ. 13), κυρίως για τα άτομα, όπως η Λούνα, που τις έφεραν στο ίδιο τους το σώμα.
Το νήμα που διατρέχει τα έντεκα κεφάλαια του βιβλίου είναι οι τόποι από τους οποίους πέρασε και στους οποίους έζησε, για μικρότερα ή μεγαλύτερα διαστήματα, η Λούνα. Αυτοί οι τόποι επιτρέπουν στη Ρίκα Μπενβενίστε να συνδέει τη ζωή της Λούνας με τα ευρύτερα γεγονότα που την καθόρισαν: οι συνοικισμοί στους οποίους συγκεντρώθηκαν μετά τη μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης τα φτωχά εβραϊκά στρώματα της πόλης («151», Ρεζί Βαρδάρ), το γκέτο στου Βαρώνου Χιρς, όπου έκλεισαν τους Εβραίους οι ναζί, τα στρατόπεδα στα οποία εκτοπίστηκαν οι Θεσσαλονικείς Εβραίοι, Άουσβιτς (με ειδική αναφορά στο διαβόητο «Μπλοκ 10») και Μπέργκεν Μπέλσεν, οι αλλεπάλληλες διευθύνσεις στη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη, πρώτα προσωρινής εγκατάστασης πολλών επιζησάντων, όπως η Συναγωγή στη Συγγρού 37 ή το υπνωτήριο Αλλατίνη, ύστερα τα μικρά διαμερίσματα στα οποία από τη δεκαετία του ’60 κατοικούν, συχνά στην ίδια πολυκατοικία, πολλοί επιζήσαντες και η Λούνα, αργότερα το Γηροκομείο Σαούλ Μοδιάνο, όπου θα περάσει, μαζί με άλλες συντρόφισσές της, τα τελευταία χρόνια της ζωής της, και τέλος το νέο εβραϊκό νεκροταφείο στο οποίο αναπαύεται, εκείνο που αντικατέστησε αυτό που κατέστρεψαν οι ναζί με τη συνενοχή των Αρχών και των κατοίκων της πόλης.
[…]
Η Έφη Αβδελά διδάσκει Ιστορία στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.
